عالم دینی و فعال اجتماعی
مؤلف: علی‌مدد شریفی
جلد اول ویراست دوم
محمدعیسی امینی فرزند اسحاق، از طایفۀ زَوْلِی، دستۀ حاجی‌محمد بالا، در جوزای سال ۱۳۲۴ ش / می ۱۹۴۵ م در قریۀ نهادِ سه‌پای به دنیا آمد. روخوانی قرآن، سواد فارسی، آشنایی با زبان عربی و صرف و نحو ابتدایی را از کاکایش ملاعلی جان مشهور به «آخوند» آموخت که سال‌های متمادی وظیفۀ ملا امامی منطقۀ سه‌پای را بر عهده داشت. بعد از آن، مدتی نزد ملا خدابخش مشهور به حاجی‌آخوند زوار سه‌پای مشغول تحصیل شد (امینی، ۱۳۹۶).
امینی در سال ۱۳۴۷ ش به عسکری رفت. بعد از اتمام دورۀ عسکری به منطقه بازگشت. او نزد حاجی آخوند زوار، صرف و نحو و منطق و فقه عملی را فراگرفت. بعد از آن، مدت دو سال از یوسف عارفی مالستانی و نوروز‌علی برهانی جاغوری علوم دینی را آموخت. بعد از تحصیل در جاغوری، به شهر قندهار رفت و از سال ۱۳۵۵ تا اوایل ۱۳۵۷ ش در مدرسۀ علوم دینی محمدآصف محسنی نزد او و دیگر استادان، فقه، اصول، معانی و بیان و دیگر علوم رایج دینی را آموزش دید (امینی، ۱۳۹۴).
او بعد از کودتای حزب دموکراتیک خلق در ثور ۱۳۵۷ ش / اپریل ۱۹۷۸ م، در اوّل جوزا به منطقۀ خودش بازگشت. ولسوالِ جدید مالستان از اعضای تندرو حزب دموکراتیک خلق بود و مردم را در تنگنا قرار داده بود. بااین‌حال، امینی در زمستان ۱۳۵۷ ش با درخواست عده‌ای از مردم، تدریس را در مسجد محمدیه قریۀ نهاد سه‌پای (که محل تدریس حاجی آخوند بود) شروع کرد. او در مخالفت مردم مالستان علیه دولت حزب دموکراتیک خلق افغانستان نقش داشت. این درگیری با نیروهای دولتی، با محاصرۀ مرکز ولسوالی در ماه ثور ۱۳۵۸ ش / اپریل ۱۹۷۹ م آغاز شد و بعد از حدود یک هفته نیروهای دولتی شکست خوردند (امینی، ۱۳۹۶).
امینی بعد از مالستان، همچنین در جنگ مردم جاغوری علیه نیروهای حزب دموکراتیک خلق افغانستان در سنگماشه مرکز این ولسوالی شرکت کرد. او در رأس یک گروه عازم جاغوری شد و پس از شکست نیروهای دولتی به منطقه برگشت (امینی، ۱۳۹۴).
در سال ۱۳۵۸ ش /۱۹۷۹ م بعد از شکست نیروهای دولت مرکزی در هزاره‌جات، حوزه‌های اداری در هر ولسوالی تشکیل شد. امینی و حسن عادلی از آبدانۀ میرآدینه در کنار محسن مهدوی در حوزۀ اداری مالستان در شنیه‌ده و بعد در قولْ‌آدم میرآدینه عضویت داشتند. در سال ۱۳۵۸ ش با تشکیل «شورای انقلابی اتفاق اسلامی» این حزب واحدهای اداری مناطق مرکزی را از نو تعریف کرد و ولایات و ولسوالی‌های جدیدی در هزاره‌جات به وجود آمد. از جمله ولسوالی جاغوری تبدیل به ولایت شد. او و تورن جان‌علی به‌عنوان دو نمایندۀ عالم دینی و نظامی از طرف حصۀ اول و دوم مالستان به این ولایت جدید اعزام شدند. امینی در این ولایت معاونِ قضا و سعیدی از اَلمَیتُو رئیس کمیسیون قضا شد. بعد از چند سال، گروه‌های جهادی متعدد شیعه به وجود آمدند و نقش شورای اتفاق هر روز کمتر می‌شد (همان). طبق درخواست عده‌ای از عالمان دینی، دانشجویان و متنفّذین حصۀ اول و دوم مالستان که با هم همفکری و هماهنگی داشتند، امینی به ایران و به شهرهای مشهد، قم و تهران سفر کرد و با همکاری عزیزالله علی‌زاده مالستانی تعداد زیادی کتاب وارد منطقه کرد. او بعد از آن مشغول تدریس و تبلیغ مسائل دینی در مدرسۀ علوم دینی در قریه‌های گنداب و نهاد شد (امینی، ۱۳۹۶).
امینی در جنگ‌های داخلی، چه جنگ‌های بین هزاره‌ها و پشتون‌ها و چه در جنگ‌های احزاب جهادی نقش اصلاحی داشته است؛ چنانچه در جنگ بین پاسداران جهاد اسلامی افغانستان و «بچه کچل» که در قریۀ آب‌پَرانِ ولسوالی ارزگان خاص صورت گرفت و منجر به کشته شدن پنج نفر هزاره و سه نفر پشتون شد، امینی همراه حاج قنبر فرزند حاج محمد زَوْلِی و عده‌ای دیگر از متنفّذین مرکز ارزگان خاص از هزاره و پشتون در قریۀ حسینی تشکیل جلسه دادند و طی مصوبه‌ای چهار ماده‌ای شامل آتش‌بس، تخلیۀ سنگرهای دو طرف، انتقال جنازه‌ها، بررسی خانه‌های دو طرفِ درگیر، این جنگ را مهار کردند. همچنین او در زمستان ۱۳۶۸ ش در پی دستگیری و قتل مأمور غلامرضا فروتن و فرد همراهش که معلّم فاروق خان و پشتون‌های ارزگان خاص انجام داده بودند و سنگرگیری و تعرض به اموال مردم هزاره و نیز جنگ سال ۱۳۶۹ ش در این منطقه که حدود شش ماه طول کشید، در جلسات صلح حضور داشت (همان، ۱۳۹۴).
در سال ۱۳۷۵ ش در قضیۀ جنگ بین حزب وحدت جناح محمدکریم خلیلی به فرماندهی خداداد عرفانی جاغوری و محمداسلم صالحی زَولی، امینی و دوستانش نقش میانجی را داشتند. او بعد از تسلط حزب وحدت جناح محمدکریم خلیلی بر منطقۀ زَوْلِی به‌عنوان مسئول قضا تعیین شد (عظیمی، ۱۳۹۱). امینی در مدت حضور خود در گنداب علاوه بر کارهای اجتماعی، مدیریت و تدریس در مدرسۀ علوم دینی گنداب را بر عهده داشت. با اشغال گنداب در سال ۱۳۷۷ ش به دست طالبان، او در مسجد قریۀ نهاد سه‌پای مشغول تدریس شد (امینی، ۱۳۹۶).
امینی در عقرب ۱۳۸۸ ش به کابل نقل‌مکان کرد و در مدرسۀ علوم دینی «امام حسن مجتبی»، زیر نظر دفتر موحدی نجفی مشغول تدریس شد. او علاوه بر تدریس، مسئولیت پاسخ‌گویی به سؤالات شرعی دفتر یادشده را نیز بر عهده داشت (امینی، ۱۳۹۴).
منابع: امینی، محمدعیسی. (۱۳۹۶). «زندگی‌نامۀ خودنوشت محمدعیسی امینی». ارسال‌شده به دفتر دانشنامه. ۱۹ ثور ۱۳۹۷؛ امینی، محمدعیسی. (۱۳۹۴). مصاحبۀ حضوری علی‌مدد شریفی با محمدعیسی امینی. کابل. ۲۰ سرطان ۱۳۹۴؛ عظیمی، خان‌علی. (۱۳۹۱). «سیمای منطقۀ پالان (دره پهلوان)». وبلاگ ارزگان خاص. urozgan2.blogfa.com. بازیابی ۲۰ جدی ۱۳۹۶.
){kind=link}