منطقه‌ای در ولسوالی جاغوری ولایت غزنی
مؤلف: محسن شریفی
جلد اول، ویراست دوم
منطقۀ اوت‌قول /حوت‌قول / هوت‌قول / اودقول در جنوب شرق ولسوالی جاغوری ولایت غزنی و در ناوه‌ای به نام «ناوه نیرو» یا «ناوه جاغوری» واقع شده است. این منطقه از شرق به سلسله کوه‌های زرکشان و کاریزتو (حد فاصل بین ناوه و مُقُر) محدود می‌شود، از شمال به انگوری و از شمال غرب به تبقوس، از غرب به سلسله کوه‌های پاتو (منتهی به سوختاله) و از جنوب‌غرب به دهمرده و از جنوب به رسنه و تنگی شهدا محدود می‌شود (امینی، 1399؛ ذکی، 1399). جادۀ شاهی که مسیر اصلی جاغوری محسوب می‌شود و این ولسوالی را به شاهراه کابل _ قندهار وصل می‌کند، از منطقۀ اوت‌قول می‌گذرد (اخلاقی، 1398: 20).
اوت‌قول به لحاظ جغرافیای طبیعی منطقۀ همواری است که در دو طرف شرق و غرب آن کوه‌های بلند و پیوسته‌ای واقع شده اما از دو سمت شمال و جنوب به مناطق هموار انگوری و رسنه، منتهی می‌شود. این منطقه جزء مناطق کم‌آب و نسبتاً خشک است. میزان بارندگی در آن، به استثنای زمستان، اندک است و وضعیت اقلیمی دهه‌های اخیر میزان آب موجود را هم کاهش داده است (قاسمی، 1399).
در وجه تسمیۀ این منطقه اقوالی ذکر شده است: ۱. اوت‌قول، کلمه‌ای مرکب از دو واژۀ «اوت» یا «اود» و «قول» است. «اوت» کلمه‌ای ترکی به معنی علف است (یزدانی، ۱۳۹۰، ج ۱: ۲۱۹) «قول»، کلمه‌ای مغولی است به معنی درّه، درّه‌ای که آب داشته باشد. پس «اوت‌قول» به معنی «درۀ علفزار» است (همان: ۲۱۵)؛ ۲. طبق نظر دیگر اصل این کلمه هوت‌قول است. «هوت» یک طایفۀ بزرگ کوشانی است که احتمالاً به هوتی، خوتی، خودی و خوذی مربوط می‌شود و «قول» به معنای آبادی است. پس هوت‌قول می‌شود آبادی مردم و طایفۀ هوت. با تغییرات گویشی خوت، هود، اوتی و خوذ در سراسر کشور وجود دارد. به رودخانۀ هیرمند در اوستا هوتمند و هیرخوتی می‌گفتند (بیانی، ۱۳۹۸).
به نظر برخی از محققان، مردم اوت‌قول از بقایای غوریان هستند که از گذشته‌های دور در این منطقه سکونت داشته‌اند. اوت‌قول به عنوان یک منطقۀ مرزیِ هم‌جوار با مناطق پشتون‌نشین، دروازۀ ورودی هزاره‌جات محسوب می‌شود. در پیشینۀ تاریخی آن جنگ‌هایی است که عبارتاند از: 1. حدود ۳۰۰ سال قبل، اهالی گیلان ۷۰ نفر از مردم اوت‌قول را کشتند. مردم اوت‌قول با آنان وارد جنگ شدند و آنان را شکست دادند. بزرگان گیلان متعهد شدند که دیگر متعرّض مسافران نشوند و تا ده نسل آینده میان دو قوم جنگ نباشد (اخلاقی، عبدالله، 1399)؛ 2. امیر عبدالرحمان خان منطقۀ اوت‌قول را به «دادمحمد بزوال» کوچی و خیل او بخشید. آنان با قبالۀ شاهی و حمایت قوای حکومتی وارد منطقه شدند و از موی‌سفیدان خواستند طبق فرمان شاهی منطقه را تخلیه کنند. اما حسین‌علی وکیل شبانه به قصر عبدالرحمان رفت و توانست فرمان اوت‌قول را به منطقۀ «آوقول» کاکت تغییر دهد (ذکی، 1399)؛ 3. در اوایل قرن 14 ش، افراد مسلحِ خیل منذر، هنگام بازگشت از هزاره‌جات، به قلعۀ «اسپی (سفید) چمبر» حمله بردند و آن را محاصره کردند؛ اما مردم محل، با وارد کردن تلفات، مهاجمان را وادار به فرار کردند (اخلاقی، عبدالله، 1399)؛ 4. جوانان خیل جَوْری از خیل‌های کوچی، در یکی از شب‌های ماه رمضان سال 1333 ش به بازار اوت‌قول حمله کردند و پس از کشتن سه نفر و برداشتن اموال دکان‌ها، به سمت منطقۀ کاریزتو فرار کردند. اما همۀ آن‌ها دستگیر و کشته شدند. سرانجام این غائله با مداخلۀ دولت خاتمه پیدا کرد (نظری، 1399)؛ 5. در سال 1358 ش مردم جاغوری همراه با مردم سراسر کشور، به جنگ علیه حکومت جمهوری دموکراتیک افغانستان برخاستند. همین امر موجب لشکرکشی دولت به جاغوری در ماه ثور سال 1359 ش شد. مردم اوت‌قول، دهمرده و گیلان، ابتدا نیروهای دولتی را در دشت دالو و تنگی اوتله زمینگیر کردند. اما با آمدن نیروهای کمکیِ بیشتر دولتی، تعداد زیادی از نیروهای مردمی کشته شدند و جنگ به نفع نیروهای دولتی خاتمه یافت (اخلاقی، عبدالله، 1399)؛ 6. در سال 1371 ش، دو نفر از اهالی اوتله، هشت نفر از پشتون‌های رسنه را به قتل رساندند. قاتلین دستگیر شدند و به جرم خود اعتراف کردند. اما مردم رسنه با حمایت نیروهای بیرون از منطقه، به مناطق مسکونی اوت‌قول و سنگرهای باشی حبیب حمله کردند. تصرف سنگرهای «نهال تنگی» و «غُند» در منتهی‌الیه غربی رسنه، سرنوشت جنگ را به نفع مردم اوت‌قول تغییر داد. این جنگ با دخالت والی وقت غزنی، قاری بابا خاتمه یافت (اخلاقی،علی‌رضا، ۱۳۹۹؛ مظفری، 1399)؛ 7. طالبان طبق فیصلۀ شورای کویته، به قصد الحاق جاغوری و مالستان به امارت اسلامی، در شانزدهم عقرب 1397 ش به جاغوری حمله کردند. مردم اوت‌قول با کمک نیروهای مناطق هم‌جوار و کماندوهای دولتی، نیروهای طالبان را یک هفته در دشت علی‌آباد زمینگیر کردند، اما پس از کشته و زخمی‌شدن بیش از هشتاد نفر از نیروهای مردمی و کماندوها، طالبان وارد اوت‌قول و جاغوری شدند. سرانجام با آمدن نیروهای دولتی، طالبان به ترک منطقه مجبور شدند (اخلاقی، 1398: 116 تا 127).
اوت قول به لحاظ ساختار اجتماعی مشتمل بر ۱۷ ملابستی است (اکبری، ۱۳۹۰) و حدود 1425 خانوار جمعیت دارد (اخلاقی (عبدالله)، ۱۳۹۹). این ملابستی‌ها و تعداد خانوار هر یک به تفکیک عبارتاند از: ۱. کاریز نوده (آوری گردن)، 17 خانه؛ 2. گردن، 185 خانه؛ ۳. گُرگ و کولَی، ۹۰ خانه؛ 4. آغیل کاکا و گنبد، 75 خانه؛ ۵. الغزار، ۱۱۰ خانه؛ ۶. بیدک، 85 خانه؛ ۷. آغیل ملاّ و گلبند، 90 خانه؛ ۸. آغیل بَیو یا خوشمراد، 91 خانه؛ ۹. چهار ده، 75 خانه؛ ۱۰. نوده و چمبر، 90 خانه؛ ۱۱. شفقال بالا، 80 خانه؛ 12. کهنه‌ده، 48 خانه؛ 13. چمبرا، 168 خانه؛ 14. زواران، 90 خانه؛ 15. سادات، 70 خانه؛ 16. اخکه، 35 خانه؛ 17. شفقال پایین، 26 خانه. (شفایی، 1399؛ ناصری داوودی، ۱۳۹۷، ج ۱: ۱۳۶ تا ۱۳۸).
از لحاظ ساختار قومی اکثریت قریب به اتفاق ساکنان اوت‌قول از تیرۀ اوقی و از دستۀ آته هستند. اما در کنار آن‌ها شماری از تیره‌های دیگر نیز مانند مسکه، قلندر، شیرداغ، ایزدری، گری، پشی، پهلوان و شهرستانی زندگی می‌کنند. تیرۀ اوقی به عنوان ساکنان اصلی و قدیم اوت‌قول به دسته‌های کوچک‌تری تقسیم می‌شود که اصطلاحاً به آن «خانوار» می‌گویند، این خانوارها عبارتاند از: ۱. افغان بیک (ابغه)؛ ۲. الله داد؛ ۳. اوتوک؛ ۴. حاتم بیگ؛ ۵. کوهی؛ ۶. عقل بیگ؛ ۷. نائب؛ ۸. محمد آغا (آغی)؛ ۱۰. بیگُمّد (بیگ محمد)؛ ۱۱. مالو؛ ۱۲ سرخکه (اخلاقی،عبدالله، 1399).
محصولات زراعی اوت‌قول گندم، جو، لوبیا، نخود، عدس، کچالو، شلغم، زردگ، بادرنگ، رشقه، شفتل، بادنجان‌رومی، پیاز، گندنه، گشنیز، مُلی و ریحان است. محصولات باغی آن سیب، ناگ، زردآلو، توت، شفتالو، آلو، آلبالو، تمسوق، بادام، چارمغز، انگور و… است، که افزون بر تأمین مصارف داخلی، محصولاتی مثل سیب، بادام، توت خشک، زردآلو به دو صورت تازه و خشک (کشته و اشتاق) به سایر مناطق افغانستان و کشورهای خارجی صادر می‌شود. کشت زعفران و انجیر کوهی نیز در این منطقه یافت می‌شود. در کنار محصولات زراعی و باغی، فرآورده‌های حیوانی مانند چکه، روغن مسکه، ماست (گاو، گوسفند و بز)، قیماق، دوغ و قروت نیز در اوت‌قول به عمل می‌آید (قاسمی، ۱۳۹۹؛ بهار شریفی، ۱۳۹۸) از دیگر محصولات این منطقه، می‌توان به محصولات جالی‌دوزی، خامک‌دوزی، شماره‌دوزی، و… اشاره کرد (عظیمی، 1399).
امرار معاش مردم اوت‌قول بیشتر از طریق زراعت، باغ‌داری و مال‌داری است. در کنار این‌ها گلیم‌بافی، آهنگری و… نیز رواج دارد. در پنجاه سال اخیر، فعالیت‌های تجاری و بازرگانی و کار در خارج از منطقه و کشور نیز رونق یافته است (قاسمی، 1399).
مکان‌های دیدنی اوت‌قول عبارتاند از: ۱. غار عوض‌کاکا: ورودی آن در دل کوه آوپُرو، یک خروجی آن در منطقۀ لدم مقر (اخلاقی، عبدالله، 1399) و خروجی دیگر آن در ارغنداب قندهار است؛ ۲. غار کفتر: پشت کوه شَیخ حیدر قرار دارد و به آن غار پریان هم می‌گویند؛ ۳. سگ پریده: سرمنشأ آب‌های رودخانۀ الغزار است و از حد فاصل بازار اوت‌قول و انگوری عبور می‌کند (بهار شریفی، ۱۳۹۸)؛ ۴. کتیبۀ سنگی: این اثر تاریخی بر بالای کوهی پشت سر «ناوه جاغوری» قرار دارد، که سنگ سفیدی با حاشیه‌های سیاه و روی آن کتیبه‌ای به خط میخی و زبان اوستایی است. در باورهای مردم منطقه، قصه‌ها و افسانه‌های بسیاری دربارۀ این کتیبه و غار نزدیک آن وجود دارد که از قدمت تاریخی این منطقه حکایت می‌کند (عظیمی، ۱۳۹۱: ۲۶۷).
اوت‌قول دارای دو لیسه است: لیسۀ پسرانۀ «استاد شریفی» و لیسۀ دخترانۀ «بی‌بی زهرا» (بهار شریفی، ۱۳۹۸). همچنین لیسۀ قدیمی‌تری به نام «لیسۀ حوت‌قول_انگوری» هست که مشترک میان اوت‌قول و انگوری است (فصیحی، 1399). علاوه بر این‌ها، مدرسۀ «جعفریه» از مدارس علوم دینی فعال این منطقه است. در سال ۱۳۱۸ ش در زمینی با مساحتِ اندک در کنار خانۀ قربان‌علی وحیدی ساخته شد؛ اما در سال 1329 ش در زمینی به مساحت ۴۲۰۰ مترمربع افتتاح شد (میثم، 1399) و در سال 1332 ش رسماً به بهره‌برداری رسید. این مدرسه در سال‌های 1364 و 1382 ش تحت مدیریت محمدکریم عظیمی و محمدجمعه رحیمی بازسازی شد (اخلاقی، 1399؛ حسن‌زاده، ۱۳۹۰: ۳۵۵). اوت‌قول همچنین 22 مسجد دارد که به نام هر کدام از قریه‌های سازندۀ آن یاد می‌شود (اخلاقی، عبدالله، 1399).
مشاهیر اوت‌قول عبارت انداز: قربان‌علی وحیدی، رمضان‌علی شریفی، محمدجمعه رحیمی، احمدعلی علی‌زاده، قریه‌دار میرزا محسن، عبدالرزاق وحیدی، علی‌رضا اخلاقی، جنرال باشی حبیب‌الله، عبدالسلام اکرمی، حسن‌علی هاتف، عوض /هوس کاکا، علی‌اصغر صغیر، خلیفه عوض‌علی، حسن‌علی رئیس، سلطان‌علی سلطانک، محمد داوود اکرمی (اخلاقی،عبدالله، 1399).
منابع: اخلاقی، عبدالله. (1398). حدیث پایداری (یادواره مقاومت مردم ارزگان و جاغوری). کابل: مطبعه اکبر؛ اخلاقی، عبدالله (۱۳۹۹). مصاحبۀاینترنتی محسن شریفی با عبدالله اخلاقی. حمل 1399؛ اخلاقی، علی‌رضا. (۱۳۹۹). مصاحبۀ اینترنتی عبدالله اخلاقی با علی‌رضا اخلاقی. حمل 1399؛ ذکی، محمدجمعه. (۱۳۹۹). مصاحبۀ اینترنتی عبدالله اخلاقی با محمدجمعه ذکی. حمل 1399؛ فصیحی، محمدموسی. (۱۳۹۹). مصاحبۀ اینترنتی عبدالله اخلاقی با محمدموسی فصیحی. حمل 1399؛ اکبری، (۱۳۹۰). «مختصر معرفی منطقۀ حوت‌قول جاغوری ۱ و ۲». سایت جاغوری ۱. بازیابی ۷ ثور ۱۳۹۷. jaghori1.com؛ امینی، اسحاق‌علی. (۱۳۹۹). مصاحبۀ اینترنتی عبدالله اخلاقی با اسحاق‌علی امینی. حمل ۱۳۹۹؛ بهار شریفی، خدیجه. (۱۳۹۸). مصاحبه اینترنتی محسن شریفی با خدیجه بهار شریفی. ۵ میزان 1398؛ بیانی، عزیزالله. (۱۳۹۸). مصاحبۀ حضوری زینب نوری با عزیزالله بیانی. ۲۹ سرطان ۱۳۹۸؛ حسن‌زاده، غ. علی. (۱۳۹۰). آشنایی با حوزه‌های علمیۀ شیعیان افغانستان. قم: دارالتفسیر؛ شفایی، حسین‌علی (۱۳۹۹). مصاحبۀ اینترنتی عبدالله اخلاقی با حسین‌علی شفایی. حمل 1399؛ عظیمی، محمدعظیم. (۱۳۹۱). جغرافیای ولایت غزنی. کابل: الهدی؛ عظیمی، محمدصادق. (۱۳۹۹). مصاحبۀ اینترنتی عبدالله اخلاقی با محمدصادق عظیمی. حمل 1399؛ قاسمی، عبدالخالق. (۱۳۹۹). مصاحبۀ اینترنتی عبدالله اخلاقی با عبدالخالق قاسمی. حمل 1399؛ مظفری، محمدحسین. (۱۳۹۹). مصاحبه اینترنتی عبدالله اخلاقی با محمدحسین مظفری. حمل 1399؛ میثم، محمدنبی. (۱۳۹۹). مصاحبه اینترنتی عبدالله اخلاقی با محمدنبی میثم. حمل 1399؛ ناصری داوودی، عبدالمجید (۱۳۹۷). سیمای جاغوری؛ جایگاه، جمعیت و سیاست. جلد ۱. کابل: مؤسسۀ فرهنگی خدماتی فانوس؛ نظری، حبیب الله. (۱۳۹۹). مصاحبۀ اینترنتی عبدالله اخلاقی با حبیب‌الله نظری. حمل 1399؛ یزدانی، حسین‌علی (حاج کاظم). (۱۳۹۰). پژوهشی در تاریخ هزاره‌ها. جلد ۱ و ۲ در یک مجلد. چاپ چهارم. تهران: عرفان
