قوم، شاخهای از طایفهٔ دای‌کلان در درۀ هزاره پنجشیر
مؤلف: محمدحسین فیاض
جلد اول، ویراست دوم
در درهٔ هزاره‌ها یا ولسوالی آبشار از توابع ولایت پنجشیر، پنج شاخهٔ باباعلی، جهرعلی، دوست‌علی، سنگی‌خان و گلاب‌خیل زندگی می‌کنند. حاج کاظم یزدانی، پژوهشگر تاریخ هزاره، هزاره‌های پنجشیر را از شاخه‌های دای‌کلان می‌داند که شاخه‌های دیگر آن در شیخ‌علی و ولایت بغلان زندگی می‌کنند (یزدانی، ۱۳۹۰، ج ۱: ۲۷۶). اما او اشاره نکرده است که از چه زمانی هزاره‌ها در این دره ساکن شده‌اند.
البته مردم هزارهٔ آنجا تا نُه پشت خود را می‌شمارند که در این دره ساکن بوده‌اند، اما اسناد خاصی در تأیید پیشینۀ خود ندارند (دره‌یی، ۱۳۹۶). به باور ریش‌سفیدان این منطقه، اجداد هزاره‌های پنجشیر در زمان‌های خیلی دور در ولایت بامیان و اطراف آن زندگی می‌کردند. تعدادی از آن‌ها ابتدا به ولسوالی اَندَراب ولایت بغلان رفتند. شاخه‌های دای‌قُوزِی، دای‌مَرْدْگان و لرخوی در اندراب و در درهٔ طول پنجشیر ماندگار شدند و بقیۀ آن‌ها از درهٔ طول گذشته در درهٔ آبشار ساکن شدند (انتظار اکرمی، ۱۳۶۷: ۹۱).
عباس دلجو، پژوهشگر تاریخ هزاره، این مهاجرت را مربوط به پیش از اسلام می‌داند. به باور او اکثر مردم هزاره در درهٔ پنجشیر پیرو مذهب زرتشت بودند و آتشکده‌های اجدادشان به نام‌های «پَی‌گَرمَک» (پای‌گرمک) و «پرستو» در درهٔ آبشار وجود دارد. در آتشکدهٔ پی‌گرمک یک مغارۀ بسیار بزرگ به نام چهل‌دختران قرار دارد. زیارتگاهی نیز به نام «کنده مزار» یا «پیش مازار» متعلق به پیش از اسلام در همین دره وجود دارد که در گذشته آتشکده بوده و تا امروزه (۱۳۹۶ ش / ۲۰۱۸ م) شاخهای بزکوهی و آهو در سر درِ آن آویزان است. هزاره‌های آنجا بر اساس فرهنگ و رسوم پیش از اسلام، در اول بهار، اولین محصول لبنی بز، گاو و گوسفندشان را در پیش مازار آورده و با هم مصرف می‌کنند و به شادی و خوشی می‌پردازند (دلجو، ۱۳۹۲: ۲۲۸).
اطلاعاتی که نهاد همبستگی ملی در تابستان ۱۳۹۶ ش / ۲۰۱۷ م، از میزان جمعیت پنج شاخهٔ هزاره‌های ولسوالی آبشار ارائه کرده چنین است: باباعلی ۳۷۲ خانوار، جهرعلی ۵۰۵ خانوار، دوست‌علی ۳۷۲ خانوار، سنگی‌خان ۳۹۰ خانوار و گلاب‌خیل ۳۶۸ خانوار. وکیل اخترمحمد خان از شاخهٔ باباعلی و از مشاهیر پنجشیر است. او در دورهٔ هفتم (۱۳۲۸ _ ۱۳۳۰ ش) و دورهٔ یازدهم (۱۳۴۰ _ ۱۳۴۳ ش) به‌عنوان نمایندهٔ پنجشیر در مجلس شورای ملی افغانستان حضور داشت (دره‌یی، ۱۳۹۶).
منابع: انتظار اکرمی، محمدهاشم. (۱۳۶۷). «مردم هزاره در علاقه‌داری حصه دوم پنجشیر». در مجلۀ غرجستان. شماره ۵. ص۸۸ تا ۹۴؛ دره‌یی، سمیع. (۱۳۹۶). مصاحبهٔ اینترنتی محمدحسین فیاض با سمیع دره‌یی. ۲۰ سنبله ۱۳۹۶؛ دلجو، عباس. (۱۳۹۲). تاریخ باستانی هزاره‌ها. کابل: امیری؛ یزدانی، حسین‌علی (حاجی کاظم). (۱۳۹۰). پژوهشی در تاریخ هزاره‌ها. جلد ۱ و ۲ در یک مجلد. چاپ چهارم. تهران: عرفان.
