از رسوم مردمی
مؤلف: محمدحسین فیاض
جلد اول، ویراست دوم
آتش اَلْغُو به معنای جهیدن و خیز برداشتن از روی آتش است. بر اساس یک آیین قدیمی در هزاره‌جات، در جلو درِ بیرونی، در آتش‌دانی بزرگ، آتش روشن می‌شد و اهالی به نوبت از بالای آن خیز (اَلغو) برمی‌برداشتند (محمدی شاری، ۱۳۹۳: ۴۲۳). این رسم در گذشته در غزنی، دای‌زنگی و کم‌وبیش در مناطق دیگر هزاره‌جات وجود داشته است (منصوروا، ۱۳۶۹: ۵۸). این آیین کهن، در ولسوالی یکه‌اُولَنگ، سَنگ‌تَخت و منطقۀ اَلَوْدالِ شارستان تا ۳۰ سال پیش نیز رواج داشته‌است (جعفری، ۱۳۹۶).
آتش‌الغو در تمام مناطق مرکزی در چهار ماه مشخص که به نام‌های الغوهای اول، دوم، سوم و چهارم موسوم بود، برگزار می‌شد (محمدی شاری، ۱۳۹۳: ۴۲۳). منصوروا، زمان آن را موقع برآمدن ماه نو در منطقۀ دای‌زنگی در یک سال چهار بار و در منطقۀ جاغوری یک‌دفعه در سال، آن هم در سیزدهم ماه صفر می‌داند (منصوروا، ۱۳۶۹: ۵۸) پولادی، ضمن تأیید این سخن، از سیزدهم ماه صفر نام نبرده است (پولادی، ۱۳۸۱: ۲۶۵). اما افراد منطقه، زمان آن را شب چهارشنبه آخر سال می‌دانند (جعفری، ۱۳۹۶؛ مهدوی‌زاده، ۱۳۹۶) و در سنگ‌تخت، چهارشنبه آخر صفر برگزار می‌شده است (ابراهیمی، ۱۳۹۶).
با وجود اختلاف در زمان برگزاری آتش‌الغو، روش انجام آن تفاوت چندانی ندارد. هنگام پریدن از روی آتش، به صورت دسته‌جمعی و موزون، بیت‌هایی با مضمون رفع بدی‌ها و آمدن خوبی خوانده می‌شود (عطایی، ۱۳۸۲: ۴۳). در منطقۀ دای‌زنگی هزاره‌ها جلو منزل خود در چهار مکان آتش روشن می‌کنند. بزرگِ خانواده از روی آتش می‌پرد و می‌گوید: «نیکی‌ها درآمد، بدی‌ها بُر شد» در جواب آواز او، مردم در اطرافش جمع می‌شوند و چنین آواز می‌خوانند: «مُوتَک بُر بِیَه اَلْغُوکُو کِه مُوتَک تو بُر موشَه» (پولادی، ۱۳۸۱: ۲۶۵) یا مردان با گفتن «بخت بیا، تشویش برو» از روی آتش‌دان‌ها می‌پرند. مردمانی که پیرامون آتش‌دان‌ها جمع می‌شوند، برای تشویق مردان در پریدن از روی آتش به آن‌ها صدا می‌کنند: «ای گَردو مَیْدَيَه، اگر از آتش، اَلْغُو کَنی گَردون تو جُور مُوشَه» هنگام جهشِ مردان از روی آتش، زنان روی بام برآمده و کوزه‌های پر از آب را از بالا به پایین پرتاب می‌کنند. کوزه‌ها به زمین خورده، می‌شکنند (منصوروا، ۱۳۶۹: ۵۸) و در بعضی مناطق اهالی، جملۀ زیر را زمزمه می‌کنند: «بَخت و… بِیَه؛ غم بُرو، ماه نَو نیک شَوَه!» (محمدی شاری، ۱۳۹۳: ۴۲۳).
پریدن از روی آتش به دو منظور انجام می‌شود؛ یکی به عنوان رسم و آیین ملی کهن با نیت دور شدن بلاها و خوشبخت‌شدن، و دیگر به عنوان بازی و سرگرمی (همان).
از روزگاران خیلی پیشین، آتش در بسیاری از آیین‌ها و عرف و عادات مردم هزاره نقش و جایگاه مهمی داشته است. به گونۀ مثال در مراسم عیدمردگان در منطقۀجاغوری برای روح هر یک از مردگان چراغ روشن می‌کنند (منصوروا، ۱۳۶۹: ۵۸).
منابع: ابراهیمی، جمیله. (۱۳۹۶). مصاحبۀ اینترنتی محمدحسین فیاض با جمیله ابراهیمی. ۱۹ سرطان ۱۳۹۶؛ پولادی، حسن. (۱۳۸۱). هزاره‌ها. ترجمۀ علی عالمی کرمانی. تهران: عرفان؛ جعفری، محمدباقر. (۱۳۹۶). مصاحبۀ حضوری محمدعلی برهانی شارستانی با محمدباقر جعفری. مشهد. ۱۹سرطان ۱۳۹۶؛ عطایی، سمیع. (۱۳۸۲). «آیین‌های هزارگی»، در اپروند. سال دوم، شمارۀ ۱۱، سنبله. صص ۳۴ تا ۶۲؛ محمدی‌شاری، شوکت‌علی (۱۳۹۳). «جغرافیای فرهنگی غزنی باستان». در غزنی، بستر تمدن شرق اسلامی (مجموعه مقالات). جلد ۱. تهران: عرفان؛ منصوروا، آزاد‌شاه. (۱۳۶۹). «درباره وضع اجتماعی اقتصادی مردم هزاره». ترجمۀ حلیم یارقین. در مجلۀ غرجستان. سال سوم. شمارۀ دوم. شمارۀ مسلسل ۱۴. حمل و ثور. صص ۳۵ تا ۶۰؛ مهدوی‌زاده، ع. (۱۳۹۶). مصاحبۀ اینترنتی محمدحسین فیاض با ع. مهدوی‌زاده. ۱۹ سرطان ۱۳۹۶.
