از میران کمسان ارزگان
مؤلف: علیمدد شریفی و حسنرضا فهیمی
جلد اول، ویراست دوم
در سال ۱۳۱۰ ق / ۱۸۹۲ م محمدرحیم خان، حاکم گیزاب، و قاضی سربلند خان با تعدادی از سربازان خود برای جمعآوری هزینۀ سپاه و گرفتن سایر مصارف دولتی وارد منطقۀ «دِهخُودِی» {درۀ خودی} شدند. آنها باقر بیگ کمْسانِی را همراه با سایر سران دایکندی چون کُردیحسین بیگ خضر فرزند احمدبیگ شهرستانی، حسین زوار دهخودی حاکم گیزاب و قاضی، دستگیر و زندانی کردند (کاتب، ۱۳۹۳، ج ۳، ب ۲: ۱۰۰).
بعد از آنکه میران و سران هزاره در ارزگان و دایکندی با امضای پیماننامهای در مقابل امیر عبدالرحمان خان اعلان جنگ کردند، محمدرضا بیگ، محمدجان بیگ و باقر بیگ نیز به مخالفان پیوستند (تیمورخانوف، ۱۳۷۲: ۲۰۲ و ۲۰۳). به دنبال این تصمیم، جنگ شروع شد و برگد محمدصادق با سه فوج پیاده برای سرکوبی احمد بیگ و ناصر بیگ دایکندی از طریق ارزگان به سمت دایکندی حرکت کرد. سپس مولاداد خان، کرنیل محمد خان، کُمیدان مهردل خان و نایب نیکمحمد خان مأموریت یافتند تا باقر بیگ را همراه با چند میر دیگر دستگیر کنند و زیر فرمان محمدفضل خان حوالهدار به کابل بفرستند. آنان افراد مذکور را دستگیر کردند و به کابل فرستادند. خانوادۀ باقر بیگ با ۱۲ تن از وابستگان محمدعظیم بیگ سهپای که در خانه باقربیگ اقامت داشتند، فرار کردند اما اسماعیل شهرکی آنها را دستگیر کرد. شهرکی تصمیم گرفت آنان را به هرات بفرستد و به کارکنان دولت تسلیم کند؛ اما ابوبکر خان، حاکم چغچران، خانوادۀ باقر بیگ را از شهرکی تحویل گرفت و خود به هرات فرستاد و از آنجا سپهسالار فرامرز خان، حاکم نظامی هرات، آنان را به کابل فرستاد (کاتب، ۱۳۹۳، ج ۳، ب ۱: ۱۰۹۰؛ کاتب، ۱۳۹۳، ج ۳، ب ۲: ۴۵).
بعد از کشته شدن باقر بیگ در کابل، در سال ۱۳۱۱ ق / ۱۸۹۳ م عبدالرحمان به پادشاهگل خان، نایب فراشخانۀ پادشاهی دستور داد تا به تفتیش هزارهجات بپردازد و بازماندگان میران، میرزادگان و کربلاییها و زوار را اگر باقی ماندهاند، به کابل بفرستد. دو تا از دختران باقر بیگ و یک دختر حسینعلی بیگ را که قاضی سربلند، قاضی گیزاب دستگیر کرده بود، به کابل فرستادند و به کنیزخانۀ دولت تحویل دادند (کاتب، ۱۳۹۳، ج ۳، ب ۲: ۲۵۶). در این زمینه اطلاعات بیشتری در منابع تاریخی نیامده است.
منابع: تیمورخانوف، ل. (۱۳۷۲). تاریخ ملی هزاره. ترجمۀ عزیز طغیان. قم: اسماعیلیان؛ کاتب، فیضمحمد. (۱۳۹۳). سراجالتواریخ. جلد ۳. بخش ۱. تهران: عرفان؛ کاتب، فیضمحمد. (۱۳۹۳). سراجالتواریخ. جلد ۳. بخش ۲. تهران: عرفان.
){kind=link}