آهنگران (۱) /Âhangarân/
قلعه‌ای تاریخی در ولایت غور
مؤلف: عبدالحکیم محمدی (کاظمی)
جلد اول، ویراست دوم
آهنگران نامی است که بر مناطق مختلف اطلاق می‌شده است. آهنگران مورد بحث، یکی از مراکز غور تاریخی است و غور شامل کوهستان بین غزنه و هرات است (قزوینی، ۱۹۹۸: ۴۲۹). قدیمی‌ترین گزارش‌ها از آهنگران در ۴۰۱ قمری و مربوط به هجوم محمود غزنوی به این دیار است (ابن اثیر، ۱۳۸۵: ج ۹، ۲۲۱؛ عتبی، ۱۴۲۴: ۳۲۳).
وجود ده هزار نیروی نظامی (عتبی، ۱۴۲۴: ۳۲۳) نشان می‌دهد که اینجا فراتر از یک قلعه بوده است. ظاهراً استقلال غور در همجواری غزنه برای محمود سنگین بوده و بدین سبب به اینجا لشکرکشی کرده است (ابن اثیر، ۱۳۸۵: ج ۹، ۲۲۱).
ازاین‌رو، لزوماً آهنگران از غور امروزی نیست. اما منابع جدید، آن را در بخشی از غور امروزی و در ۲۰ کیلومتری جنوب‌غرب قلعۀ کاسی و در غرب ولسوالی فیروزکوه ولایت غور امروزی می‌داند که به حالت خرابه باقی مانده است (قاموس جغرافیای افغانستان، ۱۳۳۵، ج ۱: ۳۱). در نقد این نظریه گفتنی است که این ناحیه صرفاً یک قلعه و به نام فیروزکوهی است (انصاری، ۱۳۹۴: ۱۰۲۴ و ۱۰۲۵). خلط واژۀ غور تاریخی با غور امروزی احتمالاً باعث ثبت آهنگران در غور فعلی شده باشد. در منابع تاریخی معروف است که در سال ۴۰۱ ش، سلطان محمود به غور لشکر کشید تا آنجا را به قلمرو خود بیفزاید. تعقیب و گریز محمود، غوریان را به عقب‌نشینی تا آهنگران وادار کرد. اما با مقاومت سخت غوریان روبه‌رو شد. محمود با عقب‌نشینی تاکتیکی، لشکریان غور را به تاراج و پیروزی سرگرم کرد و نظام لشکری‌شان را به هم ریخت. سپس با بازگشت و یورش ناگهانی، آنان را شکست داد. محمد سوری زمامدار غور، در این قلعه در برابر سلطان محمود غزنوی مقاومت زیادی کرد و سرانجام اسیر شد (عتبی، ۱۴۲۴: ۳۲۳؛ ابن اثیر، ۱۳۸۵: ج ۹، ۲۲۱؛ خواجه رشیدالدین، ۱۳۸۶: ۱۳۵).
تعیین محل آهنگران تاریخی نیازمند مطالعه و دقت بیشتری است، به‌خصوص که این نام در لهجۀ محلی، گاه به انکران و انگران نیز تغییر شکل می‌دهد. یکی از مناطق انکران نام، در جنوب هزاره‌جات و در مسیر ارغنداب است. (اعتمادالسلطنه، ۱۳۶۳: ۵۲). و این منطقه نزدیک‌تر به غزنی است تا غور فعلی.
منابع: ۱. ابن اثیر، عزالدین. (۱۳۸۵). الکامل فی التاریخ. بیروت: دارالصادر؛ اعتمادالسلطنه، محمدحسین. (۱۳۶۳). تطبیق لغات جغرافیایی قدیم و جدید. تصحیح: هاشم محدث. تهران: امیرکبیر؛ انصاری، سلطان محمد. (۱۳۹۴). جغرافیای عمومی ولایات افغانستان. کابل: سرور سعادت؛ حدودالعالم من المشرق الی المغرب. (۱۴۲۳ ش). مؤلف نامعلوم. تصحیح: هادی یوسف. قاهره: دارالثقافیه؛ خواجه رشیدالدین. (۱۳۸۶). تاریخ سامانیان، بویهیان و غزنویان. تهران: میراث مکتوب؛ شیروانی، زین العابدین. (بی‌تا). بستان‌السیاحه. تهران: سنایی؛ عتبی، محمدبن عبدالجبار. (۱۴۲۴). الیمینی. تصحیح: ذوالنون الثامری، بیروت: دارالطلیعه؛ قاموس جغرافیایی افغانستان. (۱۳۳۵). جلد ۱. کابل: انجمن آریانا دایرةالمعارف؛ قزوینی، زکریا بن محمد. (۱۹۹۸). آثار البلاد و اخبار العباد. بیروت: دارالصادر.
توضیح: مدخل «آهنگران (۱)» را در چاپ نخست دانشنامه، صدیقه هاشمی نوشته بود و از ایشان تشکر می‌شود.
