فرهنگ موضوعی گویش هزارگی (لهجه هزاره‌های غزنی)
مؤلف: حفیظ شریعتی (سحر)
ناشر: نشر واژه و انتشارات فرهنگ
چاپ اول: کابل، ۱۴۰۱
۵۰۰ نسخه، ۶۵۰ افغانی
فارسی دری به گویش هزارگی، زبان گفتاری مردم هزاره است. این فرهنگ نیز به نقل از مؤلف آن دربردارندۀ پنجاه هزار واژۀ هزارگی است که نشر واژه و انتشارات فرهنگ آن را در سال ۱۴۰۱ ش در ۵۴۴ صفحۀ رقعی و با شمارگان ۵۰۰ نسخه چاپ کرده است
شریعتی در مقدمه‌ای که ۳۴ صفحۀ کتاب را به خود اختصاص داده است به گویش هزارگی، حوزه‌های جغرافیایی لهجه‌وران گویش هزارگی، ویژگی‌های کلی و جزئی، چیستی و پیشینۀ گویش هزارگی، واژه‌های ترکی و مغولی در گویش هزارگی، روش تحقیق، منابع مکتوب، نحوۀ گردآوری واژه‌ها، لهجۀ هزاره‌های غزنی و دیگر موارد اشاره کرده است. او با ارائه دلایلی این فرضیه را که گویش هزارگی زبان است، رد می‌کند. می‌گوید: «استخوان‌بندی و دستور کنونی گویش هزاره‌گی با فارسی تفاوت چندانی ندارد که بشود زبانش خواند و با آن زبان‌سازی کرد».
مؤلف در این تحقیق از روش تحلیلی، توصیفی براساس مطالعات منابع مکتوب، تحقیق میدانی و مراجعه به زبان گفتاری مردم هزاره استفاده کرده است. بخش اصلی واژه‌های این فرهنگ بر اثر تحقیقات میدانی گردآوری شده است. شیوۀ او، یادداشت واژه‌ها بر اساس شنیده‌هایش از کاربران گویش هزارگی در خانه و اجتماع بوده و گوش دادن به دوبیتی‌ها، دیدوخوانی و غزل‌خوانی آوازخوانان محلی که ۲۰ سال به طول انجامیده است.
کتاب 4 فصل دارد. واژه‌ها در هر فصل طبق موضوعات آورده شده است. در فصل اول، موضوعات زندگی، خانه، خانواده و معیشت؛ در فصل دوم، دستور زبان؛ در فصل سوم، فعل‌های ساده، عبارت‌های فعلی، ترکیب‌های فعلی، فعل مرکب، ریشه‌های فعل و قید؛ در فصل چهارم واژه‌های عمومی آمده است. فصل‌های اول و دوم با تکیه به لهجۀ هزاره‌های غزنی تنظیم شده است و فصل سوم و چهارم بر اساس لهجۀ عموم هزاره‌ها.
این کتاب نیز مانند کارهای مشابه دیگر خالی از کاستی‌ها و نقایص نیست. امید که با تحقیق و بازنگری مجدد برای رفع برخی اشتباهات و تکمیل واژه‌ها، ما با فرهنگ کامل‌تری روبه‌رو باشیم.
در طول این سال‌ها کارهای پراکنده و عموماً شخصی روی واژگان لهجه هزارگی صورت گرفته است، مانند فرهنگ عامیانه طوایف هزاره از حسین‌علی یزدانی و قاموس لهجه دری هزاره‌گی از شاه علی‌اکبر شهرستانی که چاپ شده‌اند و برخی دیگر مانند اوگل نوشته شیخ اسحاق ارزگانی اقبال چاپ نیافته‌اند. شاید زمان آن رسیده باشد که گروهی به صورت علمی با استفاده از این مجموعه‌ها فرهنگ واژگان هزارگی را بنویسند.
منبع: شریعتی سحر، حفیظ.(۱۴۰۱). فرهنگ موضوعی گویش هزاره‌گی. کابل: نشر واژه و انتشارات فرهنگ
زهرا حسین‌زاده
