بخشی‌باره

خوانندگان محترم! لطفاً ما را در تکمیل این مدخل یاری کنید.

نکته: از مقاله زیر، اسامی مصاحبه‌شوندگان به طور موقت حذف شده و فقط منابع مکتوب حفظ شده است.

لطفاً در هنگام نظردهی در صورت تمایل به سئوالات زیر پاسخ بدهید.
1. آیا این رسم در منطقه شما با همین عنوان وجود دارد یا نه؟ اگر متفاوت است، توضیح دهید؟
2. آیا این رسم در منطقه شما به همین سبک و روش رایج است و یا متفاوت از آن است، توضیح دهید؟
3. اگر برای غنی‌تر شدن‌ مدخل، منابع جدید می‌شناسید، لطفاً معرفی کنید.

تذکر: پاسخ‌دهندگان مشخصات کامل خود را بنویسند (نام، نام خانوادگی، منطقه، شمارۀ تماس یا ایمیل).

عنوان: بخشی‌باره

شناسه: از آیین‌های ازدواج

بخش‌باره/ بخشی‌باره به معنای بخشی از بره باشد که در بعضی مناطق آن را کشته و بخشی از آن را داخل بقچۀ عروس یا سوغات قودغو به خانۀ عروس می‌برند، در هزاره‌جات به بره باره می‌گویند. همچنین کلمۀ بار به معنی محمولۀ بار که روی اسب یا الاغ می‌نهادند، بخش‌باره یعنی محمولۀ عروس که به شکل بار حمل می‌شده است؛ یعنی بخششی که بار می‌شود. در اکثر مناطق هزاره‌جات بخش‌باره، در اصل مربوط به آن بخش از بار یا سوغاتی است که عروس یا قودغو (از طرف داماد یا عروس) همراه خود به خانه طرف مقابل می‌برد. بعدها گسترش یافته و به هر نوع سوغاتی که زنان به خانۀ دوستان، اقوام و خویشان دور همراه خود می‌برند، گفته می‌شود.
به بیان دیگر بخش‌باره از دو کلمه بخش به معنای سهم و باره (گونۀ گفتاری بهره) تشکیل شده است. بخش‌باره به آوردۀ قودغو (مادر داماد یا مادر بیری) گفته می‌شود که به اطرافیان طرف مقابل داده می‌شود. این رسم عامیانه و مردمی است که زمان‌های بسیار دور در میان هزاره‌ها رایج بوده است. در منطقۀ دایزنگی به نان و سوغات همراه عروس که از خانۀ پدر به ‏منزل شوهر می‌آورد، بوغچه/ بقچه می‌گویند.
بخش¬باره به مفهوم سهم دادن، بخشش و تحفه برای فرد محبوب که در اینجا منظور عروس است. در جاغوری زنان آغیل و بستگان فردای عروسی در منزل داماد جشن تقسیم بخش‌باره برگزار می‌کردند، معمولاً ضمن جشن و سرور، صورت عروس را دیده، نان، گندم بریان، بوسراق، خسته بریان، آب نبات و کِشته را تقسیم کرده به خانه می‌برند (ناصری داوودی، 1397: 148). همچنین به شی‌ء، لباس و حیوانی گفته می‌شود که به زنان همراهِ عروس که به خانۀ عروس و داماد می‌روند، از طرف پدرِ دختر، روز بعد به وقت بازگشت‌شان به آن‌ها داده می‌شود.
در شارستان، عروس از خانۀ شوهر پس مدتی مثلاً دو یا سه ماه به خانۀ پدر خود باز می‌گردد، گوسفندی بی‌کم و کاست با نان ته‌دیگی می‌آورد که آن را بخشش‌باره گویند و در مقابل پدرِ عروس نیز در هنگام بازگشت او به خانۀ خود گاو شیری یا چیز دیگر می‌بخشد و گویند: «بیری راه خانه آمده» (شهرستانی، 1351).
در سنت عروسی هزاره‌ها بخش خواهران عروس یک معمول است که از جنس گاو و گوساله تعیین می‌شود که از سوی خانوادۀ داماد داده می‌شد. بعدها بخش‌باره کوچک‌تر شده است؛ ولی در ذات همان مفاهیم گذشته را تداعی می‌کند که شکل منصفانه‌تر آن تحفه، هدیه و بخشش است.
در یکه‌اولنگ زمانی که نوعروس همراه داماد و چند نفر از اقوام نزدیک اولین‌بار به خانۀ پدر می‌برمی‌گردد، نان ته قلیفی با خود می‌برد. زنان قریه برای دیدن عروس می‌آیند و با همان نان پذیرایی می¬شوند یا برای هر خانواده برشی از نان را توزیع می‌کنند. اگر قریه کلان باشد دو نان تهیه می‌کنند که به همه برسد. قطر نان بخش‌باره بین پنج تا ده سانت ضخامت دارد و به شکل گرد است.
به طور کلی در هزاره‌جات بعد از این که دختر برای اولین‌بار پس از عروسی به خانه پدرش می‌آید، به اندازۀ وسع مالی پدر عروس هدیه‌هایی (بخش‌باره) از قبیل گوسفند، رخت ، خشکبار، نان دیگی، بوسراغ و… به تازه عروس می‌دهند و او را راهی خانۀ شوهر می‌کنند. در کابل به خاطر محیط شهری و در گذر زمان خانواده دختر گوسفند یا حیوان دیگر نمی‌دهند بلکه یک قطعه طلا مانند انگشتر، رخت، شیرینی، یک وسیلۀ خانه مانند چرخ خیاطی، اتو و… می‌دهند. در هرات هزاره‌های از ایران برگشته، بیشتر به‌عنوان بخش‌باره به تازه عروس علاوه بر پارچه لباس، پارچۀ چادر سیاه، شیرینی و خشکبار می‌دهند.

منابع
شهرستانی، شاه علی¬اکبر.(1351) مجلۀ جغرافیا. شماره اول. کابل؛
ناصری داوودی، عبدالمجید. (1397) سیمای جاغوری؛ فرهنگ و اقتصاد. جلد دوم. کابل: مؤسسۀ فرهنگی خدماتی فانوس.