اخته‌خنه
قریه‌ای در حاشیۀ شهر فیروز کوه، ولایت غور
مؤلف: محمدجواد علوی
جلد اول، ویراست دوم
قریۀ اخته‌خنه در غرب شهر فیروزکوه (چغچران)، مرکز ولایت غور قرار دارد. از شمال به قریۀ دهن اخته‌خنه و بندِ بیان، از جنوب به قریۀ چِیشتی‌ها، از شرق به قریۀ کَندیوال و مرکز شهر فیروزکوه و از غرب به قریۀ بهاری محدود است و در مجاورت آهنگران، تَغَی‌تیمور و بندِ بیان واقع است. این قریه تا شهر فیروزکوه ۱۵ کیلومتر فاصله دارد و راه‌های مواصلاتی آن به قریه‌های دیگر و مرکز ولایت، خامه است (حیدری، ۱۳۹۶).
شورای هزاره‌های اهل سنت جمعیت قریۀ اخته‌خنه را ۳۰۰ خانوار برآورد کرده است. آنان فارسی‌زبان و اهل سنت هستند (پارسایی، ۱۳۹۶).
آب‌وهوای اخته‌خنه سرد و کوهستانی است. در کوه‌های قریۀ اخته‌خانه گل لاله، انواع گل کوهی، چُوْکْرِیْ، پُودِینَه، غِیْغُوْ، کَمَیْ، بُتْرَونْقُو، َبَلْدَرْغُوْ، شیرین‌بویه، زیرۀ کوهی، بوته، یامه، بولو، آوول و سریش می‌روید. درختان اَرَر، چنار، بید، سُلبی / شُلبِی، سیاه‌خار، چاکَهْ، بُزْباش، جَوْدَر، سریش، بدکه، چمن، گلِ خیری، گلِ صدبرگ، خار، ارچه، چنار و گز (همان).
زیست جانوری قریه شامل باز، قجیر، برگوج، شاهین، عقاب، نوک‌نخسک، کَوْک، شیش، بودنه، کبوتر کوهی، زاغ، شغال، گرگ، روباه، خرگوش، موش کوهی، تَبَرْغُو، شگون، لُور و پِشَک کوهی است. صنایع دستی قریه عبارت‌اند از: گلیم‌بافی، قالی‌بافی، جاکت‌بافی، جوراب‌بافی، دستکش‌بافی، کلاه‌دوزی، زَرَک‌دوزی و خامک‌دوزی (همان).
غذاهای محلی قریۀ اخته‌خنه، غولورترش و کشکَوْ است. مردم قریه از دارو‌های طب سنتی چون جوشاندۀ کاسنی، اسپند، پُودِینَه، شیرین‌بویه و موملایی استفاده می‌کنند.
آب آشامیدنی اهالی قریۀ اخته‌خنه از چشمۀ قریه و چاه‌های بمبه‌ای و دستی به دست می‌آید و روشناییِ خانه‌های این قریه از سولر (صفحات خورشیدی) شخصی تأمین می‌شود. نزدیک‌ترین مرکز صحی به این قریه، شفاخانۀ ولایتی غور است که در شهر فیروزکوه موقعیت دارد و با این قریه پانزده کیلومتر فاصله دارد (وزارت احیاء و انکشاف دهات، ۱۳۹۶).
قریۀ اخته‌خنه دو مسجد و یک مکتب متوسطه دارد که اطفال در آن به صورت مختلط درس می‌خوانند. این قریه فاقد لیسه است و متعلمان دورۀ لیسه، به لیسه‌های شهر فیروزکوه می‌روند (حیدری، ۱۳۹۶).
در چهار دهۀ گذشته، نزدیک به ۱۰۰ خانوار از این قریه به دلیل بیکاری، فقر و جاذبه‌های زندگی شهری از این قریه به مرکز شهر فیروزکوه و هرات مهاجرت کرده‌اند. از شخصیت‌های معروف قریۀ اخته‌خنه می‌توان از حاج محمد هزاره ولسوال کنونی (۱۳۹۶ ش) ولسوالی شهرکِ ولایت غور؛ کریم‌داد خان مدیر حقوق ریاست عدلیۀ ولایت غور؛ حاج سخی‌داد، حاج الله‌داد، متنفذان محل؛ انجنیر گل‌محمد حیدری کارمند ریاست اجرائیۀ حکومت وحدت ملی یاد کرد (همان).
منابع: وزارت احیا و انکشاف دهات. (۱۳۹۶). «لیست پروژه‌های در حال اجرا و تکمیل شده از بابت سال ۱۳۸۰ تا ۲۵ حمل ۱۳۹۶، جدول ولایت غور». کابل؛ پارسایی، غلام‌سخی [رئیس شورای هزاره‌های اهل سنت]. (۱۳۹۶).«جدول قریه‌های هزاره‌های اهل سنت». کابل ۲۲ دلو ۱۳۹۶؛ حیدری، گل‌محمد. (۱۳۹۶). مصاحبۀ حضوری محمدجواد علوی با گل‌محمد حیدری باشندۀ قریۀ اخته‌خانه. کابل. ۲۲ قوس ۱۳۹۶.
