احسانی، محمدمحسن (۱۳۲۶ ش)
عالم دینی و متنفذ اجتماعی
مؤلف: محمد اکبری (علامه)
جلد اول، ویراست دوم
محمدمحسن احسانی فرزند ابراهیم در ۱۵ میزان ۱۳۲۶ ش در قریۀ تَخاوِی از توابع ولسوالی شارستان ولایت دای‌کندی به دنیا آمد. از ده سالگی وارد مکتب‌خانۀ محل شد و تا سیزده‌سالگی خواندن و نوشتن و قسمتی از مراحل آغازین ادبیات عرب موسوم به صرف و نحو را نزد سیدابراهیم حاجی آموخت. او سپس سیوطی و شرح جامی را نزد خادم‌حسین فاضلی وَرَس فرا گرفت (احسانی: ۱۳۹۶).
احسانی به دلیل وفات پدرش، تا بیست سالگی نتوانست ادامۀ تحصیل دهد. از ۱۳۴۶ ش، دو سال دوران عسکری خود را در فرقۀ ۱۱ جلال آباد سپری کرد. در سال ۱۳۴۸ ش برای ادامۀ تحصیل راهی شهر نجف شد و شش سال در این شهر اقامت کرد. او ادبیات عرب را نزد محمدعلی مدرسِ افغانی، رسائل و مکاسب را نزد سید حسن مرتضوی، کفایه را نزد عباس قوچانی و خارج فقه را نزد سید نصرالله مستنبط فرا گرفت (همان).
احسانی در سال ۱۳۵۵ ش به وطن برگشت و یک‌سال همراه یوسف فاضل، در مدرسۀ «امام صادق» قریۀ زَردنِی ولسوالی شارستان به تدریس شرح لمعه در فقه و مطول در علوم بلاغی مشغول شد. محمدعیسی تقدسی، محمدرضا احسانی و دانش سرخ‌جوی از شاگردان برجستۀ آن دوران محمدمحسن احسانی بوده‌اند (همان).
احسانی بعد از به‌قدرت‌رسیدن حکومت جمهوری دموکراتیک افغانستان و ریاست سید علی بهشتی بر شورای انقلابی اتفاق اسلامی در هزاره‌جات، دو سال در مرکز وَرَس که مرکز شورا هم بود، به عنوان قاضی ایفای وظیفه کرد. بعد از آن، هفت ماه در ولسوالی شارستان، به عنوان رئیس مدرسۀ علوم دینی شارستان وظیفه داشت. او در پایان مأموریت و شکست شورای اتفاق از پاسداران جهاد اسلامی افغانستان به کشور ایران مهاجرت کرد و در شهر اصفهان ساکن شد. او به تدریس درس‌های علوم دینی پرداخت و بعد از شش سال به وطن برگشت و به حزب حرکت اسلامی افغانستان به رهبری محمدآصف محسنی پیوست. او در همین جریان به ولایت تخار رفت (همان).
او از زمان سقوط طالبان تا کنون (۱۳۹۶) در مدرسۀ «امام صادق» قریۀ زردنی ولسوالی شارستان مشغول تدریس علوم دینی است. او شرحی بر رسائل شیخ انصاری و قوانین‌الأصول میرزای قمی نوشته است که به صورت دست‌نوشته باقی مانده است (همان).
منبع: احسانی، محمدمحسن. (۱۳۹۶). مصاحبۀ حضوری محمد اکبری با محمدمحسن احسانی. قریۀ زردنی در ولسوالی شارستان. ۱۹ قوس ۱۳۹۶.
