بانگ ناوقت مرغ

باور مردمی

مؤلف: حسن‌رضا فهیمی

جلد اول، ویراست دوم

مردم هزاره خورو (خروس) را مرغی نیک و بانگ آن را نشانۀ دمیدن صبح و هنگام عبادت می‌دانند. آنان بانگ مرغ را به اذان نیز تعبیر می‌کنند. میان هزاره‌ها خورو به مطلق مرغ اعم از نر و ماده گفته می‌شود. در تفکیک میان آن‌ها خوروِ نرکه و مادکه به کار می‌برند.
در ایران باستان، طهمورث مرغانی را تربیت کرد و خانگی ساخت که خورو و ماچیکه (ماکیان) در میان آن‌ها بود. در فرگرد هجدهم وندیداد در گفتگوی زرتشت و اهورامزدا نیز از بانگ مرغ به نیکی یاد شده و نشانۀ اعلام نماز و نفرین به دیوها دانسته شده است (محمدی شاری، ۱۳۹۳، ج ۱: ۴۴۱). اما اگر مرغ و یا خروس، ناوقت بانگ سر دهد، در باور هزاره‌ها شوم تلقی می‌شود و به معنای مرگ صاحبش خواهد بود. مقصود از «ناوقت» فاصلۀ زمانی بین غروب آفتاب تا قبل از اذان صبح است. برای اینکه این اتفاق شوم دوباره رخ ندهد، بعد از شنیده شدن صدای بانگ، بلافاصله مرغ را سر می‌برند (هاشمی صدر، ۱۳۹۶) و گوشت آن را به عنوان نذر تقسیم می‌کنند. علامه مجلسی در کتاب اختیارات، ساعاتی را مشخص کرده است که اگر مرغ در همان زمان بانگ دهد، بانگ ناوقت تلقی می شود. در میان هزاره‌ها این بیت معروف است: «خروسی که ناوقت بانگ کرد شام / بگوید به صاحب ز مرگش پیام». چنین خروسی فوراً کشته می‌شود و گوشتش را به عنوان نذر تقسیم می‌کنند. ماکیان معمولاً بانگ نمی‌دهد. اگر احیانًا بانگ دهد او نیز کشته می‌شود (اعتمادی، ۱۳۹۸).
در برخی مناطق، بانگ ناوقت خروس خیلی نگران کننده نیست، اما اگر ماکیان بانگ دهد، حاکی از خبر ناگوار است. در برخی مناطق، ماکیان هر زمانی بانگ دهد حکایت از خبر ناگوار دارد؛ زیرا بانگ دادن معمولاً از آن خروس است نه ماکیان و اگر ماکیان در شب بانگ دهد، احساس خطر شدیدتر خواهد بود (هاشمی ورسی، ۱۳۹۶). بر اساس بعضی منابع، علت اینکه هنگام بانگ ناهنگام، خروس را می‌کشند آن است که در نماز شامگاه خروس بانگ زد و کیومرث از جهان درگذشت (محمدی شاری، ۱۳۹۳، ج ۱: ۴۴۲). در برخی مناطق، اهل خانه از خوردن گوشت چنین مرغی پرهیز می‌کنند و آن را به همسایه‌ها می‌دهند. البته چند نفر باید این بانگ را بشنوند تا اطمینان حاصل شود. باور عمومی این است که مرغ از وظیفه‌اش تخطی کرده و بر خلاف قاعده رفتار کرده است و به همین دلیل به‌ معنای وقوع یک بلا و اتفاق ناگوار خواهد بود. (فیاض، ۱۳۹۸). به باور برخی، بانگ دادن خروس بعداز اذان مغرب تا ساعت۱۲ شب نحسی و خوبی دارد؛ برای بعضی نحسی به بار می‌آید و برای بعضی خوبی و شانس؛ اما بانگ‌دادن ماکیان در کل نحس است و میمنت ندارد (نظری، ۱۳۹۸).
منابع: اعتمادی، عوض‌علی. (۱۳۹۸). مصاحبۀ زهرا حسین‌زاده با عوض‌علی اعتمادی. ۳۰ میزان ۱۳۹۸؛ فیاض، محمدحسین. (۱۳۹۸). مصاحبۀ زهرا حسین‌زاده با محمدحسین فیاض. ۳۰ میزان ۱۳۹۸؛ محمدی شاری، شوکت‌علی. (۱۳۹۳). «جغرافیای فرهنگی، انسانی و تاریخی غزنی باستان». در غزنی بستر تمدن شرق اسلامی (مجموعه مقالات). جلد ۱. تهران: عرفان؛ نظری، کیهان. (۱۳۹۸). مصاحبۀ زهرا حسین‌زاده با کیهان نظری. ۳۰ میزان ۱۳۹۸؛ هاشمی ورسی. عوض. (۱۳۹۶). مصاحبۀ اینترنتی حسن رضا فهیمی با عوض هاشمی ورسی. ۱۲ قوس ۱۳۹۶؛ هاشمی (صدر)، سیداحمد. (۱۳۹۶). مصاحبۀ اینترنتی حسن رضا فهیمی با سید احمد هاشمی (صدر). ۱۲ قوس ۱۳۹۶.