نوبر فرهنگی هزاره

ممکن است «هر کسی از ظن خود» اندر باب دانشنامۀ هزاره سخن بگوید، فهم و برداشت خود را از این پدیدۀ نوبر فرهنگی در تاریخ هزاره ارائه کند، چه اینکه پس از نشر اولین جلد آن به «عدد انفاس خلایق» در مدح و قدح آن اظهار مهر و قهر شد؛ البته قدح‌ها همانند مدح‌ها مهربانانه و از این باب بود:
«اگر با من نبودش هیچ میلی
چرا ظرف مرا بشکست لیلی».
القصه: گپ برای گفتن، نکته برای نبشتن در بارۀ دانشنامۀ فرهنگی، تاریخی و تمدنی هزاره بسیار است؛ ولی حال و مجال اندک. عجالتاً سیاهه‌ای را با سه نکته عرض می‌کنم:
1. امیر بیان علی جهانبان سلام‌الله علیه فرمود: «پسرم درست است كه من به اندازۀ پيشينيان عمر نكرده‌ام؛ اما در كردار آن‌ها نظر افكندم و در اخبارشان انديشيده‌ام و در آثارشان سير كردم تا آنجا كه گويا يكى از آنان شده‌ام؛ با مطالعه تاريخ آنان، گويا از اوّل تا پايان عمرشان با آنان بوده‌ام؛پس دوره‌های روشن و شيرين زندگى آنان را از دوره‌های تيرگی و سیاه شناختم و زندگانى سودمند آنان را از دوران زيان‌بارش شناسايى كرده‌ام»(نهج‌البلاغه، نامۀ سی و یک).
به نظر قاصر دانشنامۀ هزاره برای آیندگان همچون پدری آگاه به سرگذشت پیشینیان است که با دانایی و توانایی خلاصۀ رخدادهای فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقلیمی و مشاهر پیشین هزاره‌جات را برای پسینیان مهربانانه بازگو می‌کند و آیندگان با استفاده از داده‌های این تراث مکتوب از فرایند و برایند زندگی مشاهیر و اقلیم هزاره‌جات و فراز و فرود آن به خوبی آگاه می‌شوند و از سرگذشت اسلاف خویش برای سرنوشت خود و اخلاف‌شان درس می‌گیرند.
2. اهمیت و ضرورت استمرار نگارش این اثر فاخر و گران‌سنگ و به فرجام رسیدن این طرح پر برکت نه‌تنها برای مردم هزاره، بلکه برای همۀ ملت افغانستان در رأس همۀ کارهای فرهنگی و تاریخی قرار دارد، ازاین‌رو، بر فرهنگ‌دوستان، اندیشه‌وران، فرهیختگان و همۀ اهل قلم و آنان که دغدغۀ وطن و سرزمینِ پر فراز و نشیب افغانستان را دارند، بایسته است با قلم و قدم در تداوم این پدیدۀ بهامند فرهنگی مشارکت و مجاهدت داشته‌ باشند، پرواضح است که دوام و بقای هر ملت و مردم مرهون فرهنگ، حفظ تراث فرهنگی و یاد خاطرات تاریخی رجال علمی، اجتماعی و سیاسی آن ملت است که تجربه بشری نیز این را ثابت کرده است، حکیم حماسه‌سرا گفته است: «عجم زنده کردم بدین فارسی»؛ بنابراین دانشنامۀ هزاره که در نوع خود اولین اثر جامع و مکتوب و در تاریخ هزاره بی‌سابقه و بی‌بدیل است، می‌تواند نه‌تنها هزاره‌جات بلکه همۀ افغانستان را احیا کند. ازاین‌رو، بایسته است سخت‌کوشان اصحاب قلم بیش از گذشته با دغدغۀ بیشتر و تلاش افزون‌تر، نگارش و نشر این مجموعه را پی گرفته و تکمیل این پروژۀه بی‌نظیر تاریخ هزاره را در اولویت و اولیت برنامه‌های کار پژوهشی خود قرار دهند، به فرجام رساندن این پروژه در واقع ترزیق حیات به پیکر بی‌رمق فرهنگ کشور است.
3. طرح فخیم و پروژۀ عظیم دانشنامۀ هزاره همچون سیمرغ بلندپرواز در سپهر تاریخ فرهنگی هزاره‌جات به پرواز درآمده است، بی‌شک یک بال آن قلم و بال دیگر آن «دِرم» است، اجازه دهید بی‌تعارف و صریح تصورم را اظهار کنم، با توجه به شرایط کنونی کشور افغانستان بال چپ این سیمرغ اصحاب قلم ، و بال راست آن ارباب «درم» است. ازاین‌رو، صاحبان درهم و دینار و نیکوکارانی نیک‌پیشۀ هزاره در تأمین هزینۀ مالی این پروژۀ مانا نقش بی‌بدیل داشته باشند. تأمین هزینۀ مالی این پروژه از سوی خیرین با هر نیت؛ ملی، قومی، فرهنگی و مانند آن صورت گیرد، درواقع، یک هزینه‌کرد الهی و خداپسندانه و اسلامی است، چون افغانستان سرزمین اسلام و هزاره‌ها مسلمانان اهل‌بیتی هستند، هزینه کردن برای احیا و زنده نگاهداشت یاد و خاطرات این مردم مصداق عمل خیر و باقیات صالحات است، بخصوص که آموزۀ قرآنی «مَا عِنْدَكُمْ يَنْفَدُ ۖ وَمَا عِنْدَ اللَّهِ بَاقٍ؛ تمام داشته‌های انسان در نزد خودِ او فناپذیر است و آنچه از طریق خیر در راه خدا هزینه شود، ماندگار است». پس کمک و مساعدت به دانشنامۀ هزاره غیر از جنبۀ خدمت ماندگار به قوم و تبار هزاره و سرزمین هزاره‌جات، پی‌آیند و پاداش اخروی نیز خواهد داشت. ازاین‌رو، بایسته و شایسته است فرهنگ‌دوستانی که از نعمت مالی برخوردارند، بخصوص متمولین کلان و سران سیاسی هزاره در جهت تأمین هزینۀ مالی پروژۀ بهامند دانشنامۀ هزاره بیش از پیش بذل عنایت داشته باشند.

محمدامین صادقی ارزگانی، شهر قم