آیین /Âyin/
منطقه‌ای در ولسوالی قَره‌باغ ولایت غزنی
مؤلف: محمود جعفری
جلد اول، ویراست دوم
آیین یکی از مناطق ولسوالی قَره‌باغ ولایت غزنی است که در شمال‌شرق و در فاصلۀ تقریبی پنج کیلومتری مرکز ولسوالی قره‌باغ قرار دارد. این منطقه از شرق با قَبَرْغَه و از غرب با خُنْدان و از شمال‌غرب با تُوچِی و از جنوب با اَخْتَوال، گِینِی‌گِران و سِپِین (اِسْپِین) کاریز محدود شده است. شمال آن تپه‌های خواجه بالانَظَر (بالْنَه‌سَر)، کوه مازار نَو (کوه چِل‌گَزی) و قاده اسپ پُرتاو و کاریز پَخی قرار دارد که به سیاه‌کوه متصل می‌شود (جعفری، ۱۳۹۶).
منطقۀ آیین به سه حصه تقسیم می‌شود: ۱. بالنه‌سر که شامل قریه‌های بالِندَه، نَوْدِه، بُلاغا (بُلاغای گَردِی)، گُدُول‌قاسم (بُلاغای خاری) می‌شود؛ ۲. میان‌ده که شامل قریه‌های دِه‌علی‌داد، قلعۀ حاجی عبدالعلی، نوآباد و دِه‌روشو (روشن) می‌شود؛ ۳. شِیوَنَه‌سَر (خرمی، ۱۳۹۶).
آیین در اتلس قریه‌های افغانستان به دو صورت «آهن» و «آیین» ثبت شده است (اتلس قریه‌های افغانستان، ج ۲، ۱۳۵۳: ۳۰۴). در میان مردم محل نیز به هر دو شکل تلفظ و نوشته می‌شود. در این‌که کدام درست است، شواهد قانع کننده‌ای وجود ندارد. به باور بسیاری از مردم محل، «آیین» همان «آهَن» است که در لهجۀ هزارگی به این صورت ادا می‌شود. گروهی از مردم محل معتقدند که این منطقه در ابتدا به نام «سلطان‌محمد» یاد می‌شده است. سلطان‌محمد در منطقۀ فعلی آیین زندگی می‌کرده و پدرکلان مردم آیین بوده است. نسب او بعد از دو پشت به امیر محمدخواجه می‌رسد. سلطان‌محمد چون در جنگ با خان‌های پشتون کلاهخود می‌پوشیده است، این منطقه نیز به آهن معروف شده است. بعضی از مردم، علت این نام‌گذاری را سخت‌بودن زمین این منطقه می‌دانند (خرمی و رضایی، ۱۳۹۶).
آیین، علاوه بر نام این منطقه، نام طایفۀ آیین نیز است. طایفۀ آیین از زیرشاخه‌های محمدخواجه است. امیر محمدخواجه ولد میر محمد ولد سیف‌الدین سه فرزند داشت به نام‌های ولی‌بابا، بُهلول و بُوبَک. ولی‌بابا خود دارای چهار فرزند به‌نام‌های دادمحمد، علی‌محمد، امیرمحمد و نورمحمد بود. دادمحمد فرزندی به نام سلطان‌محمد داشت. نورمحمد، بای‌محمد و زرمحمد سه برادرِ سلطان‌محمد بودند. از سلطان‌محمد پنج فرزند به‌نام‌های خرم، یارمحمد، گردی‌شاه، روشن و نیک‌قدم برجای ماند. طایفۀ آیین از انساب سلطان‌محمد است (آهن، ۱۳۹۶).
اکنون طایفۀ آیین به پنج خانوار تقسیم می‌شود: خاری، گردش‌ها، نیک‌قدم، یاری، روشن. اهالی قریه‌های گُدول، پایین‌سر، قِرغوی و سراب و چندخانۀ بلدرغان از خانوار خاری‌اند. مردم ساکن در بالنده، نَوْدِه و بُلاغا از خانوار گردش‌ها هستند. اهالی قریه‌های دِه‌علی‌داد و قسمتی از بَلْدَرْغان مربوط خانوار نیک قدم می‌شوند. خانوار یاری در قلعۀ حاجی عبدالعلی و خانوار روشن در بلدرغان زندگی می‌کنند (همان).
آیین آب و هوایی مناسب و معتدل دارد. قریه‌های بالَنْدَه، بُلاغا، نَوْدِه و گُدُول که بیشتر در معرض آفتاب بهاری قرار دارند، نسبت به قریه‌های مِیانْدَه، ده‌علی‌داد، قلعه حاجی عبدالعلی، نوآباد و روشن گرم‌تر است. به همین خاطر حاصلات بادام در آنجا بیشتر است (بصیر، ۱۳۹۶).
زردآلو، سیب، بادام، توت، چارمغز، شفتالو، آلوبالو، گیلاس، آلوی بخارا و انگور در این منطقه نسبت به مناطق نزدیک بازار قره‌باغ، محصولات بیشتر دارند. علاوه بر درختان میوه، چنار، سرخ بید و بید نیز در این منطقه می‌روید و مردم با فروش آن‌ها اقتصاد خود را بهبود می‌بخشند (رضایی، ۱۳۹۶).
هنوز بخش عمدۀ درآمد خانواده‌ها از طریق کشت و زرع گندم دیمی، جو، جواری، لوبیا، کچالو، پیاز، گَندَنَه، رِشْقَه و شَفْتَل تأمین می‌شود و نیز مال‌داری، گاوداری، فروش انگور، کشمش و میوه‌جات به دست می‌آید. دامداری و تجارت از دیگر مشاغل اصلی مردم آیین است. قالین‌بافی و گلیم‌بافی و سنگ‌ریشی در گذشته رواج خوبی داشته است، ولی فعلاً از رونق افتاده است. صنایع دستی هنوز در میان مردم رایج است. امروزه مردم به جای استفاده از گاو برای قلبۀ زمین‌هایشان بیشتر از تراکتور استفاده می‌کنند (خرمی، ۱۳۹۶).
در این منطقه پنج کاریز به نام‌های کاریز کلان‌سر، کاریز بلاغا، کاریز گُدُول، کاریز خندق و کاریز مَولَی وجود دارد. این کاریزها میان هزاره‌ها و پشتون‌ها مشترک هستند (همان).
مردم برای روشنایی خانه‌های خود، در گذشته از چراغ اَلَکَيْن و گَیْس استفاده می‌کردند. با ورود تکنولوژی‌های جدید از گاز یا برق آفتابی استفاده می‌کنند (رضایی، ۱۳۹۶).
در منطقۀ آیین دو ملابستی وجود دارد و هرکدام حدود ۸۵ خانواده را دربر می‌گیرد. تعداد قابل توجهی از خانواده‌ها به دلیل مشکلات اقتصادی و ناامنی‌ها، به غزنی و کابل مهاجرت کرده‌اند. مردم آیین در کابل در سه اتحادیه (آیین، بلدرغان و قرغوی، سراب) تنظیم شده‌اند و امور اجتماعی خویش را به پیش می‌برند (خرمی، ۱۳۹۶).
منطقۀ آیین دو لیسه به نام‌های لیسۀ سلطان‌ابراهیم و لیسه نسوان فاطمة‌الزهرا دارد (جعفری، ۱۳۹۶).
زیارت خواجه بالانظر از زیارتگاه‌های مشهور این منطقه است. این زیارت در تپۀ شمال بُلاغا موقعیت دارد. گفته می‌شود طی چند سال اخیر این زیارت شب‌هنگام شکافته شده و اشیای موجود آن به غارت برده شده است. در بهار سال ۱۳۹۶ ش وقتی طالبان برای گرفتن پوستۀ امنیتی آیین به این محل آمدند، آن را آتش زدند و قرآن‌های پاره پارۀ آن را هم سوزاندند (بصیر، ۱۳۹۶).
فوتبال، والیبال، تُوشْلَه‌بازی، سنگ‌اندازی، توپ‌دَنْدَه، قُوتْکان، غُلِی‌غُلِی، شِیغَیْ‌بازی، گاو گوساله، چِشِم‌پُوتْکان، آب‌بازی، چوب‌خط‌بازی از جمله بازی‌های مشهوری است که در میان کودکان این محل رواج دارد (خرمی، ۱۳۹۶).
از افراد مشهور آیین می‌توان به وکیل میرزاحسین (مَلِک طایفه)، میرزا عزیزالله (مدیر مالیۀ ولسوالی جاغوری (۱۳۴۰)، حاجی عزیزالله (ملک طایفه)، حاجی محمد موسی برهانی، شیخ غلام‌علی منیر (از کدر رهبری سازمان نصر (۱۳۵۷)، غلام عباس بصیر، شاه‌ولی مطمئن، محمدحسن عزیزی اشاره کرد (جعفری، ۱۳۹۶؛ خرمی، ۱۳۹۶).
منابع: اتلس قریه‌های افغانستان. (۱۳۵۳). جلد ۱. کابل: ادارۀ مرکز احصائیۀ صدارت عظمی (پروژۀ مطالعات دیموگرافی)؛ آهن، صفرعلی. (۱۳۹۶). مصاحبۀ اینترنتی محمود جعفری با صفرعلی آهن. ۲۹ قوس ۱۳۹۶؛ بصیر، عباس. (۱۳۹۶). مصاحبۀ اینترنتی محمود جعفری با عباس بصیر. ۲۹ قوس ۱۳۹۶؛ جعفری، محمدباقر. (۱۳۹۶). مصاحبۀ اینترنتی محمود جعفری با محمدباقر جعفری. ۱۹ قوس ۱۳۹۶؛ خرمی، عبدالحمید. (۱۳۹۶). مصاحبۀ حضوری محمود جعفری با عبدالحمید خرمی. کابل. ۲۶ قوس ۱۳۹۶؛ رضایی، غلام‌حیدر. (۱۳۹۶). مصاحبۀ اینترنتی محمود جعفری با غلام‌حیدر رضایی. ۲۹ قوس ۱۳۹۶.
