ارغیدل /Arğidal/

منطقه‌ای در ولسوالی کیتی ولایت دای‌کندی

مؤلف: حمید زکی

جلد اول، ویراست دوم

ارغیدل در شمال شرق ولسوالی کیتی و در مرز ولسوالی خدیر واقع شده است. این منطقه از شرق به منطقۀ وُییرمَنا، بادامگ و سبزک از توابع ولسوالی خدیر، از جنوب به کومی، از غرب به بندنوشور، از شمال به خرنیک و خرزار از توابع ولسوالی کیتی محدود شده است و با  با مرکز ولسوالی حدود ۲۵ کیلومتر فاصله دارد. مناطق کومی و تمران در مسیر قریه به سمت این ولسوالی واقع شده است (امیری، 1399؛ حمیدی، 1399؛ گوهری، 1399). ارغیدل از طریق یک جادۀ فرعی به مرکز ولسوالی خدیر می‌رسد، مسیری که راه مواصلاتی مناطق کیان، کالو، خارزار و خَرنیک به سمت تمران است.

دلیل نام‌گذاری ارغیدل روشن نیست. احتمال دارد از «ارغیدن» به معنای غضب و خشم، و یا از «ارغیده» به مفهوم غضبناک و خشم آلود (دهخدا: «ارغیدن و ارغیده») گرفته شده و تدریجاً تغییر شکل یافته باشد.
ساکنان بیشتر ارغیدل را سادات تشکیل می‌دهند. طوایف غیرسادات آن به نام‌های آینک، تاجیک، میر  شیخ‌علی، زرگر، آهنگر، بای‌بوغه، میکه و  خودی یاد می‌شوند (حمیدی، 1399؛ زاهدی، 1399؛ امیری، 1399) جمعیت ارغیدل حدود 800 خانوار برآورد شده است (زاهدی، 1399).
ارغیدل متشکل از چندین قریۀ کوچک و بزرگ از جمله شاله (پارچا، سرشاله، اسپیدار، شنیه، بوم شاله و ناوه‌گگ)، سنگینک (مرکز سنگینک، زردبیدک، کووکک، بوم سنگینک) و چُنگُرقول (سر چنگرقول، دیوانه قولگ، و پای چنگرقول) است و مناطق خَرنیک، خارزار و بادامک از حومه‌های ارغیدل به حساب می‌آیند (حمیدی، 1399؛ گوهری، ۱۳۹۹؛  زاهدی، 1399). ارغیدل منطقه‌ای ناهموار و دارای تپه‌های بلند و پست و چشمه‌های متعدد است. آب و هوایش بین معتدل و سرد است. ولی با توجه به تغییرات اقلیمی در سال‌های اخیر، تابستان‌های نسبتاً گرم دارد (امیری، 1399).
آب‌های ارغیدل از چشمه‌سار‌های خنک و شیرین تأمین می‌شود. در بهار و در فصل‌هایی که آب چشمه‌ها برای زارعت استفاده نمی‌شود، به رودخانه‌ای معروف به «آب تکه تو» و از آنجا به جلگۀ مُزُرمی می‌ریزد و در نهایت به رودخانۀ هلمند می‌رسد (حمیدی، 1399؛ امیری، 1399)
معیشت ساکنان ارغیدل متکی به زراعت، مال‌داری و بعضاً دکان‌داری در بازار سنگینک است. محصولات آن للمی و آبی شامل گندم، جو، جواری، نخود، لوبیا، عدس، کچالو، زردگ، شلغم، پیاز، خربُزه، تربوز، کدو، سبیست (رشقه)، شفتل (شبدر) و نیز انواع سبزیجات است. درختان بادام، زردآلو، آلو، شفتالو، توت، انگور، سیب، سنجد، بید و جوز (چهارمغز) در ارغیدل وجود دارد. پوشش گیاهی و جنگلی منطقه شامل کَمَی، غیغو، چوکری، تترنگ، لاله، پودینه، یمه، غوزبی، قرغنه و زیرۀ کوهی است.
صنایع دستی ارغیدل عبارت‌اند از نمدسازی، گلیم‌بافی، جوال‌بافی، جوراب‌بافی، دستکش‌بافی، کلاه‌دوزی و دستمال‌دوزی.
اهالی ارغیدل از برق سولرهای آفتابی استفاده می‌کنند. ارغیدل دو بازار دارد، یکی در چنگرقول و دیگری در سنگینک با 80 دکان. یک آشیانۀ صحی نیز در سنگینک فعال است (گوهری، 1399؛ امیری، 1399). ارغیدل دو باب مکتب لیسه در سنگینک و خارزار و یک باب مکتب متوسطه در چنگرقول و شش باب حسینیه و تعدادی مسجد کوچک و یک مدرسۀ علوم دینی دارد (گوهری، 1399؛ امیری، 1399؛ حمیدی، 1399).
در ارغیدل با وجود احزاب مختلف جنگ داخلی رخ نداده است. طالبان در سال 1377 ش به منطقه حمله کردند و قلعه‌ها و خانه‌های مردم را آتش زدند. پس از یک هفته جنگ شدید، در نهایت متحمل شکست سنگین شدند و عقب‌نشینی کردند و با این شکست تمران را نیز ترک کردند (امیری، 1399؛ زاهدی، 1399).
مشاهیر ارغیدل عبارت‌اند از اکبر کربلایی، سید عبدالحکیم ناطقی، سید نصیر شاروال، محمدعلی فهیمی (مؤسس مدرسۀ علوم دینی منطقه) و سید محمد گوهری (قاضی و رئیس دیوان امنیت عامۀ ولایت دای‌کندی) (حمیدی، 1399؛ گوهری، 1399).
منابع: امیری (فیاض)، علی. (1399). مصاحبۀ اینترنتی حسین‌علی حمیدی با علی امیری. 27 حمل1396؛ حمیدی، حسین‌علی. (1399). مصاحبۀ اینترنتی حمید زکی با حسین‌علی حمیدی. 24 حمل 1399؛ دهخدا، علی‌اکبر. (۱۳۹۹). سایت واژه‌یاب. بازیابی ۷ ثور ۱۳۹۹. www.vajehyab.com؛ زاهدی، سید جواد. (1399). مصاحبۀ اینترنتی حمید زکی با سید جواد زاهدی. 28 حمل1396؛ گوهری، سید محمد. (1399). مصاحبۀ حضوری عبدالله گوهری با سید محمد گوهری. 23 حمل 139۹.