اوجی /Owjay/
قریهای در ولسوالی مرکز بهسود ولایت میدان وردک
مؤلف: حسین رهیاب (بلخی)
جلد اول، ویراست دوم
قریه اوجی در منطقۀ کجاب (معروف به قلعۀ سید) در ولسوالی بهسود ولایت میدان وردک در فاصلۀ ۱۵۵ کیلومتری کابل است. از نظر اداری اوجی جزء منطقهای به نام کجاب علیا است. این قریه چهار قریۀ فرعی دارد که در اطراف اُوجَی قرار دارند و به «چهار قلعۀ اُوجَی» معروفاند. کَنگی در غرب، پایینقلعه (کوته کابلی و کوته احمد و بغداد شریف یا ارگ حاج محمد سرور اُوجَی) در جنوب، سرتوپ اُوجَی در جنوبشرق و بلندقلعه در شمال اُوجَی موقعیت دارند و قریۀ اُوجَی در مرکز این چهار قلعه است (فرهنگ، ۱۳۸۰: ۸۰).
دلیل نامگذاری اوجی معلوم نیست. حدس و گمانهایی وجود دارد. مثلاً در عرف هزارهجات به جایی که نسبتاً در سطح پایین قرار دارد «آوُج» میگویند (محققزاده، ۱۳۹۶). بعضی عقیده دارند که «آوج» به مرور زمان به اوجَی تبدیل شده است. نظریۀ دیگری هم وجود دارد که اوجی را به معنی جایگاه، از «وُئجِه» اوستا میداند (فاضل کیانی، ۱۳۹۳، ج ۱: ۷۳).
سابقۀ تاریخ اوجی روشن نیست. گفته میشود زمینهای اوجی را جد سادات اوجی به نام سید اسدالله حدود 150 سال قبل خریداری کرده و از او به فرزندانش منتقل شده است. بازماندگان سید اسدالله از عالمان دینی و مورد احترام مردم بودهاند. در گذشته صاحبان زمین در اوجی همه سادات بودهاند و آنها دهقانهای زیادی داشتهاند. گفته میشود تا قبل از کودتای کمونیستی و قیام و مهاجرت مردم، در قلعه اوجی بین 35 تا 40 خانوار از صاحبان زمین و دهقانان آنها زندگی میکردهاند. کل جمعیت اوجی بالغ بر صد خانوار برآورد شده است که فعلاً (1396 ش) اکثر آنان از منطقه مهاجرت کرده و در کشورهای مختلف پراکنده شدهاند.
از نظر قومی جدا از سادات، مردمانی که در این منطقه زندگی میکنند معروف به طایفۀ قنبرعلی هستند و به شش شاخه به نامهای دولت، پیوند، روزی، ابغه، بغندک و خوردی تقسیم میشوند. بر اساس این تقسیمبندی مردم قلعۀ اوجی وابسته به طایفۀ پیوند هستند.
از نظر موقعیت جغرافیایی، اوجی نسبت به مناطق اطراف در جلگهای نسبتاً وسیع واقع شده است. چَمنی به وسعت ۲٫۵ در ۱٫۵ کیلومتر در پایین قلعه یعنی در جنوب آن وجود دارد که رود باریکی از وسط آن عبور میکند. در قسمت بالا یا شمال شرق اوجی نیز چمنزار تقریباً بزرگی است که اهالی از آن استفاده میکنند. فراتر از قریههای نامبرده، در شمال اوجی قلعۀ برکت، راشک، کفشک و بالاخره مرکز ولسوالی بهسود موقعیت دارد. در غرب اوجی مناطق و قریهجات بابکه به نامهای نوروئیست، گلزار، کتهسنگ، باریکی، بامسرای و قریهجات منطقۀ «سنگشانده» به نامهای جویزنگی، چهاردسته، میانهده، چپرسوخته، قلاختیار، قلبنده، شنیه، سرخسنگ، کهنهقلعه، هشت درخت و سرخ آباد قرار گرفته است. در شرق اوجی کوه بلندی به نام کوه سفید واقع شده است و در آن سوی آن کوه بعضی قریهجات کجاب سفلی قرار دارد.
ساکنان اصلی اوجی قبلاً عمدتاً عالم دینی و ملا بودند و فعلاً اوجی در رشتههای مختلف دانشگاهی نیز دانش آموختههایی دارد. مردم مناطق اطراف اوجی بیشتر دهقان هستند و جوانان آن مناطق مشغول تحصیل در مکاتب رسمی دولتیاند.
از نظر زراعت، اوجی زمین آبی و للمی زیادی دارد که تصور میشود در صورت استفادۀ مناسب، مازاد بر نیاز ساکنانش باشد و بعضی محصولات مانند کچالو، گندم و رشقه به مناطق دیگر نیز صادر شود. مالداری نیز در حد معمول در منطقۀ اوجی وجود دارد و اکثرخانوادهها گاو، گوسفند، بز، مرغ و فیلمرغ نگهداری میکنند. به دلیل هوای نسبتاً سرد اوجی و زمستانهای طولانی آن، درختان میوه در اوجی ثمر نمیدهد و باغداری در آن رواج پیدا نکرده است.
منابع آبی اوجی رودخانه و چشمه است. برق وجود ندارد ولی برخی از مردم از برقهای خورشیدی استفاده میکنند. راههای مواصلاتی اوجی متشکل از سرکهای درجه 2 و درجه 3 به سمت مناطق همجوار است.
از نظر وضعیت فرهنگی و آموزشی، سادات اوجی نقش مؤثری در آموزش مذهبی داشتهاند و اوجی از قدیم مرکز دینی و فرهنگی مهمی در هزارهجات به شمار میرفت. گفته میشود سالانه بین 300 تا500 نفر محصل علوم دینی از مناطق مختلف افغانستان در آنجا درس میخواندند. در حال حاضر، ساکنان اوجی در داخل و خارج از کشور پراکندهاند و دارای تحصیلات عالی علوم دینی یا دانشگاهی هستند. مکتب ابتدایی در اوجی فعال است.
اوجی تکیهخانهای بزرگ و امروزی دارد (محقق زاده، 1396) که مرکز تجمع مردم چهارقلا یا چهار قلعۀ اوجی است. این تکیهخانه را سید محمدسرور اوجی حدود 75 سال قبل به شکل موجود بازسازی کرد و بنای آن را گسترش داد. او یک باب مسجد نیز در کنار آن بنا نهاد (صمیمی،1393: 89 تا 91) و یک مدرسۀ علوم دینی نیز (محقق زاده، 1396) حدود 50 سال پیش به وسیلۀ «سید محمدظاهر محقق اُوجَی» به کمک مردم منطقه ساخته شده است که فعال نیست (صمیمی،1398، ناصری داوودی، ۱۳۸۰، ج ۳: 158).
برخی از چهرههای گذشتۀ اوجی به ترتیب زمان تقریبی زندگی به شرح زیر است: سید اسدالله، سید شاه محمدحسین بهسودی، سید محمدحسن معروف به آقا حسن کربلایی، حاج سید محسن، سید محمدسرور، شاهمحمد فرزند حاج آقای بزرگ، شاه عبدالعظیم محسنی، سید عبدالحمید ناصر، سید محمداکبر محسنی، سید محمدحسن محدث، سید محمدامین فاضل، سید محمدظاهر محقق سید میر حسین فصیحی، سید محمد جعفر عالم، سید محمد صمیمی، انجینیر سید هادی واصل ناصرزاده، سید هادی کریمی.
شماری از چهرههای معاصر اوجی عبارتاند از: سید شریف ناصرزاده، سیدعالم امینی، سید حسین محقق، سید علی صمیمی، سید رشید صمیمی، سید نورالدین علوی، سید حسن ویرا، سید محمد محقق، سید میر حسین مهدوی، سید جمال کریمی.
منابع: صمیمی، سید رشید. (1393). خورشید بهسود (تحلیل جنبه های حیات حضرت آیت الله العظمی حاج سید شاه محمدحسین بهسودی(ره)). قم: مرکز بینالمللی ترجمه و نشر المصطفی؛ صمیمی، سید رشید. (1398). یادداشتهای شخصی دربارۀ اوجی و شخصیتهای آن». ارسالشده به دفتر دانشنامه. ۱۰ حمل ۱۳۹۹؛ غرجستانی، محمدعیسی. (۱۹۸۹). تاریخ هزاره و هزارستان. کویته: شورای فرهنگی اسلامی افغانستان؛ فاضل کیانی. (۱۳۹۳). «نامهای تاریخی افغانستان». در غزنی، بستر تمدن شرق اسلامی: مجموعه مقالات. ج ۱. تهران: عرفان؛ فرهنگ، سید محمدحسین. (۱۳۸۰). جامعهشناسی و مردمشناسی شیعیان. قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی؛ محققزاده، محمدحسین. (۱۳۹۶). یادداشتهای شخصی محمدحسین محققزاده دربارۀ قریۀ اوجی؛ ناصری داوودی، عبدالمجید. (۱۳۸۰). مشاهیر تشیع در افغانستان. جلد ۳. قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
