افسانۀ مغول دختر و ارب بچه
کتاب، تحقیقی در یکی از افسانه‌های عامه
مؤلف: حسین رهیاب (بلخی)
جلد اول، ویراست دوم
این کتاب تحقیقی است از حفیظ‌الله شریعتی (سحر). آن را نشر امیری در سال ۱۳۹۳ ش در کابل منتشر کرده است، در ۱۹۴ صفحۀ رقعی و با شمارگان ۱۰۰۰ نسخه. افسانۀ مغول دختر و ارب‌بچه، روایت عشق جوانی فقیر به دختر شاه است و در منطقۀ هزاره‌جات روی می‌دهد. آنچه امروزه از این افسانه وجود دارد و روایت می‌شود به صورت دوبیتی است و در بیشتر مناطق هزاره‌جات و برخی از مناطق ایران وجود دارد.
شریعتی کتاب را با مقدمه‌ای آغاز می‌کند که دو عنوان دارد: «ضرورت گردآوری افسانۀ مغول دختر و ارب‌بچه» و «چگونگی گردآوری افسانۀ مغول‌دختر و ارب‌بچه». بخش بعدی، روایت مردم جاغوری از افسانه است که بیشتر آن نثر و بخشی از آن به صورت نظم، چگونگی عشق آن دو را نشان می‌دهد. بخش بعدیِ کتاب به روایت همین افسانه از زبان مردم تربت جام ایران اختصاص دارد که «مغول دختر و شاه‌محمد» نامیده می‌شود. در ادامه نویسنده ترانۀ افسانه را به روایت تربت جام و سپس به روایت هزاره‌جات آورده است. روایت بعدی روایت مردم مالستان است و آنگاه روایت هزاره‌های ورس آمده است که هر دو مخلوطی از نثر و نظم است. روایت مردم دره‌صوف در شمال کشور، بخش دیگری از کتاب را تشکیل می‌دهد. سپس روایت مردم هرات بیان شده است که تفاوت‌هایی با منطقۀ هزاره‌جات دارد و در اینجا عرب‌بچه (به جای اَرَب‌بچه) عاشق دختر مغول می‌شود. روایت مردم غور، بخش دیگری است که نویسنده آورده است.
نویسنده در سه بخش آخر، افسانه را از زبان مردم ایران نقل می‌کند. بخش اول به روایت مردم جنوب ایران، بخش دوم به روایت مردم فارس و بخش آخر به روایت مردم شاه‌کو اختصاص دارد.
با مروری روایت‌ها و مقایسۀ آن‌ها مشخص می‌شود که این افسانه با تفاوت‌هایی در بین مردمان مناطق مختلف رایج است و نشان می‌دهد که افراد ساکن در مناطق مختلف ریشه‌ها، دردها، عواطف و خواسته‌های مشترک دارند و افسانه، روایت‌گر دقیق این جنبه‌های مهم زندگی مردم است.
حفیظ‌الله شریعتی متولد ۱۳۵۷ ش در جاغوری، شاعر و دارای دکترای ادبیات فارسی از دانشگاه علامه طباطبایی تهران است. او صاحب چند مجموعه شعر و اثر پژوهشیِ چاپ‌شده است.
منبع: شریعتی، حفیظ‌الله. (۱۳۹۳). افسانۀ مغول‌دختر و اَرَب‌بچه. کابل: امیری.
