افغانستان، تاریخُها، رجالاتُها
کتاب، در زمینهٔ تاریخ افغانستان
مؤلف: حسن‌رضا فهیمی
جلد اول، ویراست دوم
این کتاب را حسین فاضلی به زبان عربی نوشته است و انتشارات دارالصفوه آن را در سال ۱۴۱۴ ق / ۱۹۹۳ م در بیروت منتشر کرده است، در ۳۳۵ صفحۀ وزیری، بدون ذکر شمارگان. نویسنده هدف از نوشتن این کتاب را بررسی اطلاعات عمومی پیرامون اوضاع جغرافیایی، تاریخی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی افغانستان عنوان کرده است. این کتاب یک مقدمه، سیزده فصل و یک خاتمه دارد.
در فصل اول کتاب جغرافیای طبیعی، اقتصادی و انسانی و نیز شهرهای مشهور و اماکن تاریخی افغانستان بررسی شده است. نویسنده در فصل دوم، افغانستان بعد از اسلام و سلسله‌های حاکمان آن را از طاهریان تا ابدالیان بررسی کرده است. فصل سوم، تاریخ معاصر افغانستان از امارت امیر دوست‌محمد خان بارکزایی تا جمهوریت محمدداوود خان را شامل می‌شود. در فصل چهارم، حوادث بعد از حکومت داوود خان و کودتای حزب دموکراتیک خلق، مخالفت گروه‌های مجاهدین با دولت، هجوم شوروی به افغانستان و در نهایت سقوط حکومت نجیب‌اللّه بیان شده است. در فصل پنجم، حوادث تاریخی فهرست‌وار از زرتشت تا سقوط کابل و حکومت مجاهدین آمده است. فصل ششم به تاریخ تشیع در افغانستان اختصاص دارد. در فصل هفتم قوم هزاره به‌لحاظ خاستگاه، قبائل، مناطق و اخلاق فردی و اجتماعی بررسی شده است و تصاویر برخی بزرگان هزاره چون میر یزدان‌بخش، درویش‌علی خان و بنیاد خان هزاره چاپ شده است. فصل هشتم، شامل قلعه‌ها و آثار تاریخی هزاره‌جات است. در فصل نهم به برخی از عالمان و نویسندگان آن چون فیض‌محمد کاتب و افضل ارزگانی اشاره شده است.
حکومت‌داری امیر عبدالرحمان خان و فرزندش حبیب‌اللّه خان و نیز حکومت حبیب‌اللّه کلکانی در فصل دهم بررسی شده و در نهایت به بیان انواع مالیات حکومت‌های نادر خان و ظاهر شاه بر مردم هزاره و خیزشِ ابراهیم خان گاوسوار اشاره شده است. فصل یازدهم، نگاهی به اوضاع فرهنگی افغانستان دارد و در آن سه مرحلۀ قدمت فرهنگی، رکود فرهنگی و انقلاب فرهنگی نام برده شده است. فصل دوازده به زندگی و فعالیت‌های سیاسی و علمی سیدجمال‌الدین افغانی اختصاص دارد. نویسنده در فصل سیزدهم چهارده تن از عالمان شیعه، زندگی‌نامه و آثار و تألیفات آنان را نام برده است که آیت‌الله قربان‌علی محقق کابلی، سید اسماعیل بلخی، آیت‌الله محمداسحاق فیاض و اسماعیل مبلغ برخی از آن‌ها هستند.
در این کتاب از منابع عربی و فارسی استفاده شده است که ۳۱ منبع عربی، ۵۴ منبع فارسی و دو منبع اینترنتی را شامل می‌شود.
از نظر نگارش، موضوعات هر فصل به‌صورت فشرده بیان شده است. رویکرد اصلی کتاب، بیان عوامل و عللِ دور نگه‌داشته‌شدن هزاره‌ها و شیعیان افغانستان از مسائل سیاسی و اجتماعی، برای مخاطبان حوزۀ زبان عربی است.
منبع: فاضلی، حسین. (۱۹۹۳). افغانستان، تاریخها، رجالاتها. بیروت: دارالصفوه.
