پاسبان نامهٔ باستان؛ بزرگداشت دکتر محمدیونس طغیان ساکایی در عمارت بلخ تهران
آیین «پاسبان نامۀ باستان» به مناسبت بزرگداشت دکتر محمدیونس طغیان ساکایی، پژوهشگر و شاهنامه‌پژوه برجستۀ افغانستان، عصر روز پنج‌شنبه، ۱۷ میزان ۱۴۰۴ در کافه عمارت بلخ تهران برگزار شد. مجری این برنامه، خانم زهرا زاهدی بود که به معرفی سخنرانان و بخش‌های مختلف برنامه پرداخت.
این مراسم فرهنگی با حضور جمعی از استادان دانشگاه، فرهیختگان، علاقه‌مندان ادبیات فارسی و شاگردان استاد ساکایی برگزار شد و فرصتی برای گرامی‌داشت زندگی، آثار علمی و فرهنگی او بود.
در این برنامه، دکتر محمدسرور مولایی، استاد دانشگاه و عضو شورای علمی دانشنامه هزاره؛ دکتر سید عسگر موسوی، استاد دانشگاه و عضو شورای علمی دانشنامه هزاره؛ شوکت‌علی محمدی‌شاری، پژوهشگر، ارزیاب و مؤلف دانشنامه هزاره؛ و عوض‌علی کاظمی سخن گفتند و با بیان خاطرات و تحلیل آثار استاد، نقش او در پاسداری از زبان و فرهنگ فارسی را برجسته کردند.
دکتر مولایی، عضو فرهنگستان ادب فارسی، سخنان خود را با اشاره به فقدان استاد ساکایی آغاز کرد و گفت: «از طریق دانشنامه که استاد از اعضای علمی فعال آن بود و در تصحیح مقالات نقش داشت، با خبر شدم که ایشان حال مناسبی برای شرکت در جلسات ندارد و در این روزها نیز لحظه‌ای نیست که یاد و خاطر استاد بزرگ در ذهنم نباشد. به همۀ جامعۀ فرهنگی و دانشگاهی افغانستان این فقدان را تسلیت می‌گویم». او سخنانش را با شعری از مولانا آغاز کرد که در مرثیه سنایی آمده است و یادآور شد که همانند سنایی، دکتر ساکایی نیز جایگاه ارزشمند و والایی در ادبیات افغانستان دارد.
مولایی با تأکید بر این نکته که زندگی استاد با مرگ پایان نمی‌یابد؛ بلکه در ذهن شاگردان و علاقه‌مندان ادامه می‌یابد، افزود: «دکتر ساکایی نماد شجاعت و ایستادگی در برابر استبداد و فضای خفقان‌آور زمان خود بود. با وجود تمام مشکلات، هرگز از تحقیق دست نکشید. اهمیت او در این است که در دورانی که پرداختن به شاهنامه و پژوهش دربارۀ آن به نوعی جرم محسوب می‌شد، استاد با شجاعت به شاهنامه‌پژوهی پرداخت و آثار ارزشمندی به زبان فارسی ارائه کرد».
دکتر موسوی در سخنان خود به شخصیت علمی و اخلاقی استاد ساکایی اشاره کرد. او گفت: «دکتر ساکایی بسیار دقیق و امین بود. تا از صحت اطلاعات مطمئن نمی‌شد، ادعایی نمی‌کرد. او انسانی عیار و محقق واقعی بود که رگه‌های تاریخی یک واژه را برای درک درست آن دنبال می‌کرد».
دکتر موسوی گفت استاد ساکایی یکی از روشن‌فکران متعهد، مؤمن و انسانی چندبعدی بود که جنبه‌های علمی، اجتماعی و فرهنگی را با هم ترکیب می‌کرد. او مشکل‌گشای زیرزمینی بود و همواره کتاب و منابع را در اختیار دانشجویان قرار می‌داد و در انجمن جوانان و راه‌اندازی انجمن ادبی کابل نقش مهمی ایفا کرد.
محمدی‌شاری در ابتدا از کنگرۀ صدمین سال استقلال افغانستان با عنوان «افغانستان گهوارۀ زبان فارسی» یاد کرد که استاد ساکایی در جریان کنگره نبود، با اینکه ایشان استاد دانشگاه کابل بود. او گفت استاد ساکایی با شهامت و شجاعت در این باره اعتراض کرد و مقاله‌ای را هم در ارگ در حضور اشرف غنی خواند و از تبعیض موجود در افغانستان انتقاد کرد. محمدی شاری به فعالیت‌های هزاره‌پژوهانه دکتر ساکایی نیز اشاره کرد و گفت: «دکتر ساکایی جزء معدود پژوهشگرانی است که واژۀ هزاره را در متون بومی و باستانی بررسی کرد و این گامی بلند در جستجوی ریشه‌های فرهنگی و تاریخی مردم هزاره است. این رویکرد، کار او را در هزاره‌پژوهی متمایز و مستند به منابع بومی می‌سازد». محمدی‌شاری دکتر ساکایی را یکی از بازماندگان نسل پخته‌نویس دانشگاه کابل دانست که با فرزانگی و پختگی می‌نوشت و گفت: «ساکایی در حدود ۴۰ سال تدریس و پژوهش، نسلی از دانشجویان را تربیت کرد و حوزه‌های علمی و عملی متعددی را توسعه داد».
عوض‌علی کاظمی، سخنران آخر این مراسم سخنان خود را در چهار محور ارائه کرد. او گفت دکتر ساکایی خلاء‌ها را می‌یابد و در نبود منابع برای تغییر وضعیت دست به کار می‌شود و با تولید آثار علمی و منابع آموزشی، بخشی از خلأهای آموزشی و پژوهشی را پر می‌کند. به نظر کاظمی، در حوزۀ نظریات شاهنامه‌شناسی، دیدگاه‌های استاد ساکایی رویکردی مستقل و مبتنی بر تحلیل دقیق متون کهن را ارائه می‌کند. کاظمی گفت که ساکایی در شعر نیز متعهد بود و آثار شعری او ارزشمند است و وضعیت اجتماعی زمانه را نشان می‌دهد.
در پایان شماری از شاگردان و علاقه‌مندان ازجمله عصمت الطاف و روحینا فرمولی با یادداشت‌ها و سخنان خود یاد و خاطره دکتر ساکایی را گرامی داشتند.
زندگی و آثار دکتر محمدیونس طغیان ساکایی
دکتر محمدیونس طغیان ساکایی در سال ۱۳۳۵ خورشیدی در ولسوالی اندراب بغلان زاده شد. پس از فراغت از دانشگاه کابل، تحصیلات عالی خود را در تاجیکستان ادامه داد و به درجۀ دکتری ادبیات فارسی دست یافت. او بیش از سه دهه در دانشگاه کابل به تدریس ادبیات، شاهنامه‌پژوهی و متون کهن پرداخت و شاگردان بسیاری پرورش داد.
استاد ساکایی از پژوهشگران برجستۀ ادبیات حماسی بود و آثاری همچون نظم در دری، در شناخت فردوسی و شاهنامه و خانواده‌های گودرز و پیران در شاهنامه از او برجای مانده است. پس از تحولات سیاسی سال ۱۴۰۰، وی ناگزیر به مهاجرت شد و در کالیفرنیای آمریکا اقامت گزید و سرانجام در دوازدهم میزان ۱۴۰۴ درگذشت.
دکتر محمدیونس طغیان ساکایی در سال‌های اخیر به بنیاد دانشنامه هزاره پیوست و ایشان عضو شورای علمی و یکی از مؤلفان دانشنامه بود.
