احسانی، محمدجان (۱۳۰۶ تا ۱۳۸۸ ش)
عالم دینی و فعال سیاسی
مؤلف: محسن شریفی
جلد اول، ویراست دوم
محمدجان احسانی، فرزند غلام‌رضا از طایفۀ حیدربیگ و از شاخه‌های طایفۀ سه‌پای شارستان، در سال ۱۳۰۶ ش / ۱۹۲۸ م در قریۀ زردسنگ منطقۀ تَلْخَک سُفلی از توابع ولسوالی سنگ‌تخت و بَندَر ولایت دای‌کندی به دنیا آمد. قرآن کریم و کتب فارسی متداول را نزد پدرش و معلم مکتب محل آموخت. جامع‌المقدمات را در قریۀ دَهَن تالْپِیچ نزد آخوند کربلایی و سیوطی، حاشیه، معالم و جامی را در منطقۀ سفیدچشمه نزد محمدعیسی آخوند صالحی خواند. تا اوایل سال ۱۳۲۸ ش قوانین و مطوّل را نیز نزد شیخ حاجی حسین‌بخش کج‌مزار آموخت (احسانی، ۱۳۹۶).
در سال ۱۳۲۸ ش برای ادامۀ تحصیل از طریق پاکستان و ایران راهی عراق شد و پس از ورود به نجف، علاوه بر درس‌های فقه و اصول، تفسیر قرآن و نهج‌البلاغه و عقاید را نیز از استادان فراگرفت. مدت هشت سال در نجف بود و درس‌های سطوح را تمام کرد. او کتب رسائل، مکاسب و کفایه را دو بار خواند و مدتی هم در درس‌های خارج فقه و اصول شرکت کرد (همان).
احسانی در سال ۱۳۳۷ ش به زادگاهش بازگشت و مردم و موسفیدان منطقه به‌گرمی از او استقبال کردند. او تدریس درس‌های علوم دینی را در قریۀ خودشان شروع کرد و حدود دو دهه، از مقدمات تا سطوح عالی علوم دینی را درس داد. هر سال بین ۶۰ تا ۱۰۰ نفر شاگرد داشت. بسیاری از شخصیت‌های معروف منطقه مثل محمدحسین صادقی نیلی از جمله شاگردان او بودند (مبلغ، ۱۳۷۴: ۷).
احسانی با آغاز خیزشِ مردم علیه حکومت جمهوری دموکراتیک افغانستان در سال ۱۳۵۷ ش / ۱۹۷۸ م، در سازماندهی و انسجام نیروهای مخالف علیه دولت وقت نقش اساسی داشت. او پس از تشکیل «شورای انقلابی اتفاق اسلامی افغانستان» به رهبری سید علی بهشتی در سال ۱۳۵۸ ش، به عضویت آن درآمد و این شورا او را معاون والی ولایت غور کرد. همچنین از طرف این شورا در منصب‌های مختلف و در مناطق مختلف ایفای وظیفه کرد. مدتی رئیس قضا در ولسوالی لعل و سرجنگل و مدتی هم رئیس قضا در ولسوالی خِدیر بود. همچنین مدتی سمت ولسوال اَشْتَرلَی را داشت (احسانی، ۱۳۹۶).
احسانی در سال ۱۳۶۶ ش به ایران مهاجرت کرد و در شهر مشهد ساکن شد. او در سال ۱۳۸۸ ش / ۲۰۰۹ م در مشهد درگذشت و در قبرستان کریم‌آباد آن شهر به خاک سپرده شد (همان).
منابع: احسانی، علی. (۱۳۹۶). «زندگی‌نامۀ محمدجان احسانی». ارسال‌شده به دفتر دانشنامه. ۱۳ جدی ۱۳۹۶؛ موسوی مبلغ، سید محمدحسین. (۱۳۷۴). «افغانستان امروز، قسمت بیستم: حوزات علمیۀ ارزگان». در هفته‌نامۀفریاد عاشورا. شماره مسلسل ۴۹. پنج‌شنبه ۲۳ قوس. ص ۷.
