رونمایی از ویراست دوم جلد اول دانشنامۀ هزاره در شهر اوپسالا، سویدن

سرانجام یک سال پس از انتشار ویراست دوم جلد اول دانشنامۀ هزاره و توزیع آن در سراسر جهان اولین رونمایی و معرفی آن در سویدن برگزار شد.
روز یک‌شنبه دوم جولای/ یازدهم سرطان مراسم رونمایی و همچنین نقد دانشنامه از طرف اتحادیۀ صلصال در شهر فرهنگی اوپسالا، سویدن برگزار شد. در این محفل، سخنرانان از زوایای مختلف دانشنامۀ هزاره را مورد نقد و بررسی قرار دادند و بار دیگر بر اهمیت و ادامۀ تدوین و نشر آن تأکید کردند.
در این نشست گفته شد که ویرایش دوم جلد نخست دانشنامۀ هزاره با تجدیدنظر و اضافات در حدود یک سال پیش منتشر شد؛ اما به دلیل محدودیت‌های ناشی از شیوع کرونا و تحولات سیاسی در افغانستان، برنامه‌های رونمایی و معرفی آن تاکنون برگزار نشده بود.

داکتر محمدامین احمدی: دانشنامۀ هزاره با رویکرد علمی، انتقادی و با استفاده از ظرفیت فکری و گفتمانی علوم اجتماعی معاصر تدوین شود.

هویت هزارگی؛ یک خواست جمعی

اولین سخنران این نشست داکتر محمدامین احمدی، پژوهشگر دین و فلسفه و عضو شورای مشاوران علمی دانشنامه هزاره بود. دکتر احمدی در سخنانش گفت: هویت در نتیجۀ نیاز انسان به شناخته شدن و احترام به خود به وجود می‌آید. این نیاز دارای دو بُعد فردی و گروهی است و بُعد گروهی وقتی به وجود می‌آید و یا برجسته می‌شود که افراد تحت یک عنوان کلان مانند قوم، دین و ملت بخواهند شناخته و احترام شوند. در این بعد نیز افراد یک گروه ممکن است تحت یک عنوان مشترک از سوی دیگران شناخته نشوند، نادیده گرفته شوند و یا مورد تبعیض و پیش‌داوری قرار گیرند. در اینجاست که افراد این جمع و جماعت خواهان شناخته شدن خود تحت آن عنوان و خواهان نفی تبعیض و پیش‌داوری علیه خود می‌شوند؛ یعنی خواهان احترام برابر می‌شوند. او مشکلات رسیدن به یک تعریف و دیدگاه مشترک در جامعۀ هزاره را در این زمینه برشمردند؛ ۱. هنوز دیدگاه مشترک و مورد توافق راجع به تاریخ این مردم وجود نیامده است؛ ۲. از سوی موافق و مخالف، از قومیت (به عبارتی درست‌تر نژاد)، مذهب و تاریخ که هرکدام می‌توانند به نوعی از مؤلفه‌های هویت هزارگی باشند و یا در آن دخالت داشته باشند، ایدئولوژی می‌سازند و از همین زاویه بعضی خواهان تعریف مضیق نژادی و بعضی خواهان تعریف مذهبی از هویت این جماعت هستند. این نوع نگاه باعث تضاد و اختلاف شده است و دقیقاً نگاه ایدئولوژیک به این سه مؤلفه از سوی مخالفان، توجیه‌گر نوعِ نگاه حذفی نسبت به این مردم شده است. دکتر احمدی در ادامۀ سخنانش اظهار داشت انسان هزاره از چنین درک جمعی برخوردار شده است و لذا هویت هزارگی به‌عنوان یک خواست جمعی به وجود آمده است. در پایان دکتر احمدی تأکید داشتند که دانشنامۀ هزاره با رویکرد علمی، انتقادی و با استفاده از ظرفیت فکری و گفتمانی علوم اجتماعی معاصر می‌تواند به حل این مشکلات و رفع نیازها کمک کند و در بحث از هویت هزاره نباید قومیت، نژاد، مذهب و تاریخ تبدیل به ایدئولوژی شوند بلکه ما برای حل اختلاف موجود و رسیدن به خواست جمعی نیازمند یک ایدئولوژی رهایی‌بخش هستیم که از آزادی، برابری و عدالت دفاع کند و همه را متحد کند.

اسدالله شفایی: دست‌اندرکاران دانشنامه هزاره نقد گسترده آن را یک فرصت برای بهبود کار و جبران کاستی‌ها می‌دانند

در این نشست اسدالله شفایی، پژوهشگر و رئیس بنیاد دانشنامه هزاره گفت یک دهه تلاش، دغدغه و استرس فراوان را پشت سرگذاشتیم و مرارت‌های بسیاری را متحمل شدیم تا دانشنامۀ هزاره به‌عنوان کارِ پژوهشی بسیار پیچیده و دشوار با هدف تولید یک متن مرجع برای معرفی قوم هزاره از ایده به عمل تبدیل شود. او اظهار داشت دست‌اندركاران دانشنامه نقد گستردۀ آن را بعد از انتشار ویراست اول جلد نخست، یک فرصت برای بهبود کار و کاستن از نقایص و کمبودها ديدند. آقای شفایی از ادامۀ فعالیت‌های بنیاد دانشنامه برای تدوین جلد دوم و همچنین از طرح ترجمۀ جلد اول به سایر زبان‌ها گفت.

علی رضایی: دانشنامۀ هزاره شناسنامۀ اجتماعی قوم بزرگ هزاره است.

ضرورت حمایت از دانشنامه

علی رضایی مدیر اتحادیۀ صلصال ضمن خوشامدگویی به حاضران در محفل گفت دانشنامه‌ها به‌عنوان کتب مرجع، ابزاری کارا و رایج‌ در ثبت و ضبط آیین، زبان، فرهنگ، آداب و رسوم و جهان‌بینی یک جامعه است و در ترسیم خطوط تکامل جامعه نقش بسیار مهمی دارند و قوام‌بخش ریشه‌های جامعه هستند. او در ادامه گفت اتحادیۀ صلصال با درک ضرورت و اهمیت تدوین دانشنامۀ هزاره و تکثیر آن به‌عنوان شناسنامۀ اجتماعی قوم بزرگ هزاره، در همکاری با بنیاد دانشنامۀ هزاره این محفل رونمایی را برگزار کرده است. آقای رضایی اظهار امیدواری کرد که این اقدام اتحادیه صلصال سرآغاز باشد برای برگزاری مراسم‌هایی این گونه تا دانشنامۀ هزاره در سطح جهان معرفی و نقد شود و همچنین انگیزه‌‌ای برای حمایت عمومی از این پروژۀ ماندگار و مهم شود.

محمدشریف سعیدی: دانشنامۀ هزاره حافظ میراث مادی و معنوی قوم هزاره خواهد بود.

دانشنامۀ هزاره راهی برای شناخت میراث‌های مادی و معنوی

محمدشریف سعیدی، شاعر و عضو گروه ویراستاران و ارزیابان علمی دانشنامه هزاره، سخنران دیگر این محفل گفت شناخت جامعه نیازمند سه عنصر است؛ ۱. خود، فرهنگ و تفکر خود را بشناسد و تعریفی از هویت خود ارائه کند؛ ۲. میراث‌های مادی و معنوی خود را بشناسد؛ ۳. دیگران چه نگاهی به این جامعه دارند. او خاطرنشان کرد دانشنامۀ هزاره در هر سه زمینه تأثیرگذار است و به این لحاظ می‌تواند به شناخت این جامعه و دارایی‌های مادی و معنوی آن کمک کند و هم نگاه دیگران را نسبت به جامعۀ هزاره توسعه دهد.

محمدجواد خاوری: دانشنامۀ هزاره می‌تواند به ثبت وحفظ میراث فرهنگی هزاره‌ها که در حال نابودی است، کمک کند.

نقش‌ دانشنامۀ هزاره در ثبت و حفظ میراث فرهنگی

سخنران دیگر این محفل محمدجواد خاوری، داستان‌نویس، پژوهشگر فولکلور و عضو گروه ارزیابان علمی داشنامه هزاره، گفت یکی از کارکردهای مهم دانشنامۀ هزاره ثبت وحفظ میراث فرهنگی هزاره‌هاست. از آنجایی که میراث فرهنگی هزاره‌ها تا کنون به شکل سازمان‌یافته‌ای ثبت نشده است، ثبت آن‌ها حداقل از دو جهت اهمیت دارد؛ ۱. از خطر نابودی حفظ می‌شود؛ ۲. آن بخشی از میراث فرهنگی جهانی است که انزوا خارج و به مخاطبان جهانی معرفی می‌شود.
در دنیا عموم اقوام و گروه‌ها در ارتباط و تعامل با یکدیگر زندگی می‌کنند و فرهنگ و داشته‌های فرهنگی‌شان نیز متأثر از فرهنگ یکدیگر است. فرهنگ‌ها نیز همپای مردمان در حال حرکت، جا به جایی، تأثیر و تأثر هستند. در واقع فرهنگ هر قوم و گروهی محصول مشترک همۀ انسان‌هاست؛ فقط هر قوم و گروهی نقشی از خود بر آن می گذارد و به آن رنگ‌وروی بومی می‌دهد. بنابراین حفظ میراث فرهنگی یک قوم یا گروه، تنها حفظ میراث فرهنگی همان قوم نیست، بلکه حفظ بخشی از میراث فرهنگی بشری است. از این لحاظ دانشنامۀ هزاره در کنار دیگر تأثیرات خود، در حفظ بخشی از میراث فرهنگی جهانی می‌تواند نقش حائز اهمیت داشته باشد.

محمدامین زواری: متون پژوهشی چون دانشنامۀ هزاره باید به زبان علم نوشته شود.

نقش زبان علم در تألیف، فهم و نقد دانشنامه

داکتر محمدامین زواری، پژوهشگر و عضو گروه ارزیابان علمی دانشنامه هزاره، دیگر سخنران این نشست بود. دکتر زواری در سخنانش گفت حداقل سه شرط برای انسجام هر دانشنامه‌ای می‌توان برشمرد: 1. متن مقالات آن انباشته از معلومات باشد و این معلومات دارای چیدمان منطقی باشد؛2. به زبان علم و به صورت پیراسته نوشته شود؛ 3. هر مقاله با مقالات دیگر دانشنامه در موضوعات نزدیک، ارتباط منطقی داشته و به اصطلاح «خوشۀ مقالات» را شکل دهد. سه گونۀ زبانی عمده یعنی زبان روزمره، زبان ادبی و زبان علم در زبان فارسی امروز وجود دارد که مقالات دانشنامه‌ای به زبان علم نوشته‌ می‌شوند. دکتر زواری ویژگی‌های زبان علم را برشمرد؛ ۱. عینی و به دور از داوری ارزشی است؛ ۲. دارای دایره واژگانی – اصطلاحی خاص خود است؛ ۳. به دور از ابهام و چند معنایی بودن است؛ ۴. القا، برانگیختن احساسات، تبلیغ، هجو یا مدح در آن جایی ندارد؛ ۵. تا حد امکان عاری از تعصب فرهنگی یا احساسی است. به عقیدۀ او متون علمی چون دانشنامۀ هزاره باید به زبان علم نوشته شود؛ زیرا هم موضوع چنین القا می‌کند و هم نویسندگان اشخاص دانش‌پژوه هستند و هم خوانندگان برای کسب معلومات و افزایش دانش خود به این متون رجوع می‌کنند. بنابراین نه‌تنها نویسندگان و ویراستاران دانشنامۀ هزاره بلکه خوانندگان و کابران دانشنامه باید به نقاط تمایز این سه گونه زبانی و بخصوص ویژگی‌های زبان علم، توجه داشته باشند.

فریده زیرک: دست‌‌اندرکاران دانشنامۀ هزاره سال‌ها تلاش خستگی‌ناپذیر داشته و سزاوار حمایت هستند.

فریده زیرک، فعال فرهنگی در سویدن و گردانندۀ محفل رونمایی ویراست دوم جلد اول دانشنامۀ در بخشی از سخنانش گفت کار و تلاش عوامل دانشنامۀ هزاره را که سال‌ها به صورت خستگی‌ناپذیر پیگیر تحقق این طرح سنگین بودند، شایستۀ تقدیر و سپاس است. همچنین او گفت حمایت از ادامۀ این طرح یک ضرورت است. در پایان خانم زیرک اظهار امیدواری کرد که با تلاش فرهیختگان جامعه، ابعاد مختلف این طرح سنگین پژوهشی مورد بررسی همه‌جانبه قرار گیرد.

در پایان مراسم داکتراسدالله زیرک، فعال اجتماعی در سویدن و عضو هیأت امنای بنیاد دانشنامۀ هزاره هدایای ویژه‌ای منقش به لوگوی دانشنامۀ هزاره به سخنرانان به رسم تقدیر اهدا کرد.

بنیاد دانشنامۀ هزاره
۱۷ سرطان ۱۴۰۱ خورشیدی / ۸ جولای ۲۰۲۲ میلادی