حسین‌علی (حاج کاظم) یزدانی، پژوهشگر تاریخ هزاره و مشاور علمی دانشنامه، طی سخنرانی ویدئویی در مراسم رونمایی و نقد دانشنامۀ هزاره در دانشگاه هامبورگ آلمان گفت به هزاره‌ها در دایرةالمعارف آریانا کاملاً بی‌توجهی شده است و به تفصیل توضیح داد چگونه به تاریخ و شخصیت‌های قوم هزاره به عنوان بخشی از جامعۀ افغانستان در این اثر پرداخته نشده و صرفاً به اشاراتی کوتاه به مناطق «هزاره‌جات» بسنده شده است. آقای یزدانی اشاره کرد دانشنامۀ هزاره برای رفع این کمبود و نقیصه گام برداشته است. این پژوهشگر که آثار متعددی در زمینۀ تاریخ و پیشینۀ قوم هزاره دارد، همچنین گفت کار سنگین و مهم تدوین دانشنامه هزاره نباید نادیده گرفته شود و در عین حال برای رفع کمبودهای این کار پژوهشی تلاش شود.
آقای یزدانی در ادامه سخنان خود گفت دانشنامه‌نویسی کار دولت‌هاست؛ اما چون دولت‌ها در افغانستان برخورد تبعیض‌آمیز با اقوام این کشور داشته‌اند، شماری اهل قلم به تدوین دانشنامۀ هزاره روی آورده‌اند. او در عین حال به کمبودهایی در دانشنامۀ هزاره پرداخت و به عنوان نمونه اشاره کرد که در جلد اول دانشنامه باید به «آب دره» در بهسود و یا «ارباب غریب‌داد» هم پرداخته می‌شد؛ او در عین حال گفت وجود کاستی در چنین اثری به عنوان یک کار بی‌پیشینه امری طبیعی است و انتظار می‌رود این فعالیت پژوهشی ادامه یابد و به تدوین جلدهای بعدی دانشنامه هم اقدام شود.
خلاصۀ سخنرانی این پژوهشگر تاریخ هزاره در زیر آمده است:
معمولاً در کشور‌های مختلف جهان دایرة‌المعارف‌هایی نوشته می‌شوند که در آن عشیره‌ها، شخصیت‌ها، فرهنگ، صنایع و اطلاعاتِ مهم و مورد ضرورت مردم کشور معرفی می‌شوند. در افغانستان هم آریانا دایرةالمعارف در گذشته به چاپ رسید که در آن قوم پشتون بسیار با تفصیل و با جزئیات معرفی شده است به طوری که تمام شاخه‌های قومی پشتون به صورت مفصل آمده است، همچنین شخصیت‌های علمی، تاریخی و فرهنگی این قوم به تفصیل معرفی شده‌اند، نه‌تنها شخصیت‌های واقعی بلکه شخصیت‌های جعل‌شده در تاریخ هم معرفی شده‌اند، شبیه شخصیت‌هایی که عبدالحی حبیبی و عده‌ایی دیگر آفریده و جعل کرده‌اند، دربارۀ آن‌ها نیز در این دانشنامه مطالبی به تفصیل نوشته شده است. ولی متأسفانه از قوم هزاره که یکی از اقوام بسیار مهم در افغانستان است و در آبادانی و پیشرفت، در توسعۀ فکری و فرهنگی و همچنین در استقلال و حفظ تمامیت ارضی افغانستان نقش داشته‌اند، سخنی به میان نیامده است. از شخصیت‌های هزارگی حتی یک مورد هم به‌عنوان نمونه در آریانا دایرةالمعارف معرفی نشده است. در این دانشنامه فقط مدخل هزاره‌جات آمده است که آن هم به طور خلاصه و شامل چند خط است و فقط تعداد ولسوالی‌ها و علاقه‌داری‌های هزاره‌جات نام برده شده است و هیچ مطلبی درمورد قوم هزاره، شخصیت‌های هزاره و نقش این مردم در سازندگی و آبادانی، استقلال و حفظ تمامیت ارضی افغانستان نیامده است. در صورتی که همه می‌دانیم و در تاریخ نیز ثابت شده است که هزاره‌ها در استقلال و حفظ تمامیت ارضی افغانستان و نیز در جنگ‌های استعماری مردم با نیروهای بیگانه حضور و نقش داشته‌اند، آن‌ها برای افغانستان مبارزه و فداکاری کرده‌اند و قهرمان‌ها و شهدایی را تقدیم کرده‌اند. با این حال در هیچ جا از این مردم تقدیر نشده است.
اگر امروز جوانان ما بنا به ضرورت به این فکر افتادند که دانشنامۀ هزاره بنویسند، کار بسیار خوبی است. آن‌ها در حدود ۴۰ سال صبر کردند. البته تدوین دانشنامه‌ها وظیفۀ دولت‌هاست؛ اما دولت‌های موجود در افغانستان پر از تبعیض نژادی بود.
اکنون خودمان نباید این وظیفه مهم و سنگین را متروک [شمرده] و نادیده بگیریم. عزیزان و دوستانی در این راه قدم برداشتند، زحمت کشیدند و کار کردند و جلد اول دانشنامه به چاپ رسید. سفارش می‌کنم دوستان و شخصیت‌های فرهنگی و آن‌هایی که توانایی دارند، آن را تهیه و استفاده کنند و امیدوار هستم که جلدهای بعدی دانشنامه هم به رشتۀ تحریر در آید. البته آنچه تا به امروز چاپ شده است به این معنی نیست که هیچ عیب و نقصی ندارد. یک سری مشکلات و کاستی‌ها در آن وجود دارد و طبیعی هم است؛ چون کارِ اولیه است و هرکاری برای بار اول خواهی نخواهی نقایص، کمبودها و مشکلات خاص خود را دارد.
