او دره (۱)/Âw_dara/
قریهای در ولسوالی گوسفندی ولایت سرپل
مؤلف: حسین رهیاب (بلخی)
جلد اول، ویراست دوم
اودره قریهای است در ولسوالی گوسفندی ولایت سرپل که در انتهای جنوبی آن ولسوالی، و بالای درۀ خاسار (ارتفاعات تختَه) قرار دارد. اَوْدَرَه در درهای بسیار بزرگ، اما دراز واقع شده است. قریه از دو بخش بالامنطقه و پایینمنطقه تشکیل شده است. این قریه از سمت جنوب با قریۀ کابلیها، از سمت شمال با قریۀ اَوْخُور، از سمت شرق با اَمْرَخ ولسوالی زاری ولایت بلخ و از سمت غرب با منطقۀ آبکَلان همسایه است (عادلی، ۱۳۹۶).
وجه تسمیۀ اَوْدَرَه از اسمش به دست میآید: درۀ اَوْ. در گذشته این دره محل عبور رود بزرگی بوده که مناطق اطراف را آبیاری میکرده است؛ امروزه آن رود آب کمی دارد. اودره تا قبل از سال ۱۳۱۲ ش / ۱۹۳۳ م ناحیهای جنگلی و خالی از سکنه و زیستگاه انواع حیوانات وحشی بوده است (میرحسینی، ۱۳۸۸، ج ۱: ۹۳). ساکنان فعلی اودره به احتمال زیاد بازماندگان کسانی هستند که در دورۀ امیر عبدالرحمان خان از مناطق مرکزی کشور آواره شده و به این مناطق کوچ کردهاند. حفاریهای غیرقانونی صورت گرفته در اودره نشان میدهد که سکونت انسان در این منطقه سابقه داشته است. در این حفاریها آثار باستانی زیادی از غارها دست آمده که نشاندهندۀ قدمت این منطقه است. در گذشته عمق دره رودخانه بوده و مناطق حاشیۀ رود، محل سکونت انسان بوده است، زیرا آثار تاریخی در بلندیهای دره به دست آمده است. در حدود صد سال اخیر اودره تحت تأثیر تحولات منطقه بوده و در سالهای پس از کودتای ۱۳۵۷ ش / ۱۹۷۸ م تحت نفوذ احزاب محلی قرار گرفت.
ساکنان اودره را اقوام هزاره و سادات تشکیل میدهند و همه شیعه هستند. جمعیت فعلی قریه حدود ۳۰۰ خانوار تخمین زده میشود. اودره در گذشته جمعیت بیشتری داشته است. بخشی از اهالی آن پس از کودتای ۷ ثور ۱۳۵۷ ش و کشمکشهای پس از آن، به دیگر کشورهای جهان مهاجرت کردند.
حوادث و بحرانهای سی سال اخیر اقتصاد مردم را از رونق انداخته است. مالداری اهمیت زیادی در زندگی مردم اودره داشته است، هرچند اکنون اهمیت گذشته را ندارد. اودره با وجود داشتن آب فراوان، وضعیت مناسبی برای باغداری نداشته است، چون در گذشته انتقال آب به مناطق بالا ممکن نبوده است. به همین دلیل بعد از مالداری، زراعت شغل مهم مردم اودره است چون به صورت للمی صورت میگیرد. گندم، جو، زَغیر، هِندَو، شَمشَم، نخود و برخی دیگر از حبوبات، محصولات اصلی اودره به شمار میآید.
اودره به علت دوری از مرکز ولسوالی گوسفندی (قَلاچَه) و قرار داشتن در ارتفاعات، از بسیاری امکانات محروم است. این منطقه کتابخانه، مرکز فرهنگی و اجتماعی ندارد و فقط دو حسینیه و سه مسجد و یک مکتب ابتداییه دارد. مردم برای روشنایی از برق آبی استفاده میکنند. این قریۀ از داشتن مرکز صحی و آبِ نلدوانی محروم است. همچنین اودره راه موتررو ندارد. راه صعبالعبوری دارد که به «آذان» معروف است. این راه از کَمَرِ کوه کشیده شده و تنها راه ارتباطی این قریه با دیگر مناطق سانْچارَک است (میرحسینی، ۱۳۸۸، ج ۱: ۹۳).
اودره تنها دره در سانچارک است که با وجود داشتن چشمههای فراوان، آب آن نفع کمی به اهالی منطقه میرساند. این آب به تَگَوْهای سانچارک هم نمیریزد. رودِ اودره به سمت شرق امتداد یافته و نواحی عبدالگان، زارِی و اَمرَخ ولایت بلخ را سیراب میکند (همان: ۱۰۴). انواع سنگهای رنگی و دانههای قیمتی از کوههای اودره به دست آمده است. اما به صورت رسمی دربارۀ وجود معادن در منطقه بررسی و تحقیقی صورت نگرفته است (همان: ۱۱۵).
گیاهان دارویی در اودره به وفور به دست میآید از جمله اَنْگُوزَه / اَنْغُوزَه، بَدرَه، زردچوبه، گلمامورَک، ترشکآهو، کاسنی و برخی از گیاهان دیگر که اهالی از آن استفاده میکنند. منطقۀ اودره در گذشته درختان جنگلی داشته اما امروزه تقریباً عاری از انواع درختان کوهی است. اودره به دلیل کوهستانی بودن قبلاً منطقهای جنگلی بوده و پناهگاه حیوانات وحشی به شمار میرفته است. پلنگ، روباه، سیاهگوش، گربۀ وحشی، بزجوشک، تبرغو و برخی دیگر از حیوانات در کوههای این منطقه زندگی میکردهاند (عادلی، ۱۳۹۶).
اودره منطقهای بسیار دیدنی است. کوهها، غارها و مناظر طبیعی آن بکر و دستنخورده است. یکی از مناظر دیدنی آن آبشار «سنگ سوراخ» است. اینمنطقه غارهایی قدیمی دارد که آثار مهم تاریخی در آنهاست. از جمله یک جسد مومیاییشده در این اواخر در یکی از غارها کشف و منهدم شده است. در سالهای اخیر، منطقه به صورت غیرحرفهای حفاری شده و اشیای قدیمی بهدستآمده است که به صورت غیرقانونی از محل خارج و به قاچاقچیان فروخته شده است (همان).
مشاهیر اودره عبارتاند از: حاج سید حسین (معروف به آخوند کلان اودره)، حاج قیوم، سید یوسف، سید آخوند، ملا یعقوب و سید عباس فاضل آبدرهگی. فاضل در شَهمَرد مدرسۀ علوم دینی داشته و در آنجا تدریس میکرد. از سید هاشم مشهور به «هاشمی ترور» به عنوان فعال نظامی دورۀ اخیر آن منطقه میتوان نام برد که در سالهای پس از کودتای ۷ ثور ۱۳۵۷ ش نقش زیادی در سانچارک داشته است (میرحسینی، ۱۳۸۸، ج ۱: ۹۳).
منابع: عادلی اَوْدَرَهای، سید محسن. (۱۳۹۶). مصاحبۀ حضوری حسین رهیاب با سید محسن عادلی اَوْدَرَهای. مشهد. ۲ سرطان ۱۳۹۶؛ میرحسینی، علینقی. (۱۳۸۸). سانچارک در بستر زمان. جلد ۱. قم: اشراق.
