اویبلاق/Uybolaq/
قریهای در ولسوالی درهصوف ولایت سمنگان
مؤلف: حسین رهیاب (بلخی)
جلد اول، ویراست دوم
اویبلاق در جنوب غربی ولسوالی دَرهصُوف و در منطقۀ پَسقُول دایمیرداد قرار دارد (ضیایی، ۱۳۷۲: ۶). این قریه از شرق با قریۀ رُم، از غرب با قریۀ سُرخدِه، از شمال با قریۀ ظُهرا و بَلوچ و از جنوب با قریۀ گردَنَه ارتباط دارد. اویبلاق بزرگترین قریۀ پسقول است و از دو بخش پایین و بالا تشکیل شده است.
در وجه تسمیۀ این قریه باید گفت که «اوی» به معنی بزرگ یا زیاد و «بلاق» به معنی چشمه است. این کلمه نشان میدهد که این منطقه چشمههای بزرگ و آب زیادی داشته است که سرچشمهاش در قریههای سرخده و ظهرا است. آبهای جمع شده در مناطق اطراف وقتی به اویبلاق میرسد به رود بزرگی تبدیل میشود که حجم آب آن به اندازۀ سه آسیاب آب است. منطقۀ اویبلاق کوهستانی است؛ اما محل سکونت مردم در دره قرار دارد. این منطقه قبلاً جنگلزار بوده، اما در دورۀ امیر عبدالرحمان خان اجداد ساکنان فعلی قریه که در ابتدا ۱۴ خانوار بودهاند با مهاجرت از دیگر مناطق در آن ساکن شدهاند.
جمعیت اویبلاق در اتلس قریههای افغانستان براساس منابع وزارت زراعت در سال ۱۳۵۳ ش، ۸۰۰ نفر ذکر شده است (اتلس قریههای افغانستان، ج ۲، ۱۳۵۳: ۸۶۱). جمعیت اویبلاق (در داخل و خارج قریه) در سال ۱۳۹۶ ش حدود ۷۰۰ خانوار یا ۳۰۰۰ نفر است. در طول سی سال اخیر تعدادی از اهالی اویبلاق به خارج از کشور و تعدادی به اطراف و خصوصاً مزارشریف مهاجرت کردهاند. جمعیت ساکن در داخل قریه فعلاً (۱۳۹۶ ش) حدود ۵۰۰ خانوار است. بیشتر اهالی قریه دایمیردادیاند و تعدادی بهسودی و اندکی از قوم سادات هم در قریه ساکن هستند. همه اینها شیعهمذهباند.
این قریه معدن زغالسنگی دارد که قبلاً از آن استفاده میشده است؛ اما در وضعیت فعلی به دلیل جابهجایی زمین و صخرهها امکان استفاده از آن وجود ندارد. ممکن است معادن دیگری وجود داشته باشد؛ اما سروی صورت نگرفته است.
این منطقه علفزار است و پوشش گیاهی متنوعی دارد که برخی چون بدره، اسفند و زیره مورد استفادۀ مردم است، برخی گیاهان مانند غیغو و کَمَیْ برای آذوقۀ حیوانات استفاده میشود و برخی چون غوزبَه و بوتَه به عنوان هیزم.
اقتصاد مردم اویبلاق متکی به زراعت و مالداری است. در چند دهۀ اخیر باغداری در قریه رواج پیدا کرده و چهارمغز، سیب، زردآلو و انگور از محصولات باغی آن است. بیشتر زمینهای اویبلاق دیم و کمتر آبی است. گندم، جو، جواری، نخود، لوبیا و مخصوصاً کچالو از محصولات عمدۀ قریه است. مردم از حیوانات برای تأمین معیشت خود استفاده میکنند و شیر و پشم آنها دو محصول مهم محلی است. صنایع دستی قریه شامل گلیمبافی، نمدبافی، کلاهبافی، جوراببافی و دسترخوانبافی است.
منابع اصلی آب، برف و باران است که به صورت چشمه جاری شده و آب مصرفی مردم را تأمین میکند.
قریه یک مکتب ابتداییه دارد که تا هنوز ساختمان ندارد. قبرهایی قدیمی در قریه وجود دارد که از طریق حفاریهای غیرقانونی، آثار متنوعی از آنها به دست آمده است. کوه حصار یکی از مناظر مشهور و مهم منطقه است. این کوه بسیار بلند است و از قلۀ آن برخی از مناطق ولایتهای اطراف چون سرپل و بلخ به خوبی دیده میشود. در قریه چشمهای بزرگ وجود دارد که از بین کوه آهن (مشهور به سیاهکوه) میجوشد. منطقهای نیز به کوه دُلدُل مشهور است که نقشی شبیه به سُم اسب در آن دیده میشود. به باور مردم، این نقش، جای سُمِ اسبِ علی ابن ابیطالب، امام اول شیعیان است.
قریه یک مسجد جامع، دو مسجد محلی و پنج تکیهخانه دارد. اولین مدرسۀ علوم دینی این قریه را ملا دوستمحمد آخوند در سال ۱۳۱۲ ش در زمین وقفشده از سوی مادر غلامعلی وکیل (حسنزاده، ۱۳۹۴: ۱۳۲) ساخته است. این مدرسه به «مدرسۀ کهنه» مشهور است و آن را حسینعلی شریفی در سال ۱۳۵۳ ش بازسازی کرد. مدرسۀ علوم دینی دوم در سال ۱۳۳۰ ش به دست شیخ محمدحسن زوار تأسیس شده است که سید محمدحسن مرتضوی بلخابی و عبدالکریم فاضل از شاگردان همین مدرسه بودهاند. این مدرسه بعد از فوت مؤسس آن در سال ۱۳۵۸ ش در اختیار فرزند مؤسس، شیخ علیحسین معروف به استاد کربلایی قرار گرفت. مدرسۀ قریه در سال ۱۳۵۸ ش همچنان فعال بوده است (فهیمی، ۱۳۷۵: ۳۶) بعد از کودتای ۷ ثور ۱۳۵۷ و تسلط گروههای مخالف دولت بر منطقه، مدارس در اختیار آنان قرار گرفت. بعد از سال ۱۳۸۰ ش مدرسۀ کهنه به کلینیک تبدیل شد. در سال ۱۳۸۸ ش دو مدرسه با یکدیگر ادغام شد و با حدود ۵۰۰ متر زیربنا تحت مدیریت عبدالکریم فاضل بازسازی شد. فعلاً (۱۳۹۶ ش) از این فضا به عنوان مدرسۀ علوم دینی استفاده میشود.
عالمان دینی قریه عبارتاند از ملا دوستمحمد آخوند، حسینعلی شریفی، محمدحسن زوار، شیخ حسینعلی کربلایی، ملا غلامرسول، ملا ابراهیم، عبدالکریم فاضل، ملا جانعلی، ملا نبی، ملا جواد، ملا میرحسین، ملا صاحب، میرزا نبی خان، حاج علیحسین خان، میرزا حسین خان، حاج احمدعلی، غلامحسن حیدری، واحد خان، شفق قومندان، کل قدوس (قومندان)، بازمحمد رئیس، حاج گلمحمد، امانالله خان، عیسی بای و داکتر نسیم.
منابع: اتلس قریههای افغانستان. (۱۳۵۳). جلد ۲. کابل: مرکز احصائیۀ صدارت عظمی (پروژه مطالعات دیموگرافی)؛ حسنزاده، غ. علی. (۱۳۹۰). آشنایی با حوزههای علمیه شیعیان در افغانستان. قم: دارالتفسیر؛ رضوانی اویبلاقی، محمدعلی. (۱۳۹۶). مصاحبۀ حضوری حسین رهیاب با محمدعلی رضوانی اویبلاقی. مشهد. ۱۱ اسد ۱۳۹۶؛ ضیایی، محمدرضا. (۱۳۷۲). «درهصوف، حماسۀ جاویدانۀ مقاومت و جهاد؛ گذری بر مبارزات مردم مسلمان و دلیر درهصوف». در هفتهنامۀ وحدت. سال سوم. شمارۀ مسلسل ۹۲. ۲۶ حمل ۱۳۷۲. ص ۶؛ فهیمی، عبدالرحیم. (۱۳۷۵). در پگاه بلخاب. تهران: حوزۀ هنری.
