اصغیر/Asğēr/

منطقه‌ای در ولسوالی قره‌باغ ولایت غزنی
مؤلف: محمود جعفری
جلد اول، ویراست دوم

اَصْغِیر یکی از مناطق ولسوالی قَره‌باغ ولایت غزنی است. این منطقه در دره‌ای با عرض تقریبی ۲ کیلومتر و طول ۵ کیلومتر در سمت شمال و در فاصلۀ حدود ۲۲ کیلومتری از مرکز قره‌باغ واقع شده است. از شرق به نیخته، از غرب به قلوچ، از شمال به کوه‌های مامای کلان و از جنوب به قریه‌های زرک و شیرآباد محدود می‌شود.

اصغیر ۱۶ قریه دارد که به نام‌های سَراَصغِیر، بالْنَه‌سَر، چَمبَردِراز، گُدُول بالْنَه، گُدُول تایْنَه، کَمال، کَلانْدِه، نَوْدِه، گیروی بالْنَه، گیروی تایْنَه، گُدُول کُنْجَک (مشهور به گُدُول شهزاد)، پِیْتَوْ، شریعت، چهل‌دیِغُو (چهل‌دهقان)، بیِنِی‌قَلعه، دان‌دِیرَه (اکبرآباد) و دان‌بُوم یاد می‌شود. مناطق شمشیرسنگ و خُشک‌قول به لحاظ طایفه‌ای به اصغیر مربوط می‌شود، اما به لحاظ جغرافیایی در درۀ جداگانه‌ای در شمال گل‌کوه واقع شده است (احمدی، محمدعلی، ۱۳۹۶؛ همراز، ۱۳۹۶).
اصغیر به شکل‌های گوناگون مثل «اصغیر»، «اغذیر» و «اغزیر» نوشته شده است. مردم محل بیشتر اصغیر تلفظ می‌کنند و به همین صورت می‌نویسند، اما به شکل اغزیر نیز آمده است (یزدانی، ۱۳۹۳: ۳۹۹). برخی از منابع نیز «اغضیر» نوشته‌اند. بعضی نیز ریشۀ آن را ترکی می‌دانند و معتقدند که اصل آن «آق‌زر» بوده است. «آق» واژۀ ترکی به معنای سفید است و «آق‌زر» یعنی طلای سفید (همراز، ۱۳۹۶؛ سیرت، ۱۳۹۶).
اصغیر در دره‌ای قرار گرفته که سه سمت شمال، شرق و غرب آن را کوه‌ها و تپه‌های بلند فراگرفته است. فقط قسمت جنوبی آن به دشت همواری می‌رسد که به زَرَک و شیرآباد منتهی می‌شود. کوه‌های اصغیر عبارت‌اند از مامای کلان، سرتوبِ آسُو، توب‌سَنگَک، شُل‌بونَک، آوسِیو، بلندقاش، تَبَخْسَری، سِیوَک، اَوسَر، اَومِینَه، گیرُو و توب یاسو (احمدی، محمدهاشم، ۱۳۹۶؛ همراز، ۱۳۹۶).
در اصغیر اکنون (۱۳۹۶ ش) حدود ۱۱۰ خانواده زندگی می‌کنند. بیشتر جمعیت اصغیر طی چهار دهۀ گذشته به غزنی، کابل، شهرهای دیگر و یا خارج کشور آواره شده‌اند و یا مهاجرت کرده‌اند. دلیل عمدۀ مهاجرت مردم، افزایش جمعیت، کمبود زمین زراعتی، ناامنی، نبود کار و امکانات رفاهی برای زندگی بهتر است (همراز، ۱۳۹۶؛ ناصری، ۱۳۹۶).
از نظر تباری ساکنان اصغیر به سه دستۀ پیوند، پیرات و سرلولَه تقسیم می‌شوند. پیوند نیز به شاه‌قدم، عاشور و خوشامد (خوش‌محمد)؛ پیرات به دسته‌هایی چون کَمال، رابِیک و عِیدِی؛ و سرلوله به لال‌خوش، ساقیا و لال‌بیگ تقسیم می‌شود. دستۀ پیوند در بینی‌قلعه، سراصغیر، کلانده و چهل‌دهقان زندگی می‌کند. دستۀ پیرات در گدول بالنه، کمال، دان بوم، چمبر دراز و بالنه‌سر ساکن است. لال‌خوش در کلانده، گدول تاینه و نَودِه؛ ساقیا در نَودِه، گیروی تاینه، کلانده و چهل‌دهقان؛ لال‌بیگ در گیروی بالنه، کلانده، گدول کنجک، سراصغیر و نَودِه زندگی می‌کند (همراز، ۱۳۹۶؛ احمدی، محمدعلی، ۱۳۹۶).
در منطقۀ اصغیر در دوران جنگ‌های داخلی سه حزب سیاسی سازمان نصر افغانستان، پاسداران جهاد اسلامی افغانستان و حرکت اسلامی افغانستان فعال بودند و اعضا یا هوادارانی داشتند. البته خانواده‌هایی هم هستند که به هیچ یک از این احزاب تمایل نداشته‌اند (جعفری، ۱۳۹۶؛ انوری، ۱۳۹۶).
در منطقۀ اصغیر سیزده کاریز و چشمه وجود دارد. چشمه‌های سراصغیر، تالَه، کاریزنَو، کاریز بادام‌سر، کاریز سَرقاشْ، کاریز نَودِه و کاریز هوتَک جزو آن‌هاست (حیدری، ۱۳۹۶).
دهقانی و مال‌داری شغل اصلی مردم اصغیر است. زمین‌های زراعتی در این منطقه بسیار کم است. حداکثر محصول زراعتی یک خانواده، پنج خروار گندم است که هرگز برای نیازهای آن کفایت نمی‌کند. بیشتر حاصلاتی که مردم از زمین‌هایشان به دست می‌آورند میوۀ زردآلو، بادام و چارمغز است. گندم لَلْمی هم خیلی کم کشت می‌شود. در اصغیر مال‌داری شغل پردرآمد خانواده‌ها محسوب می‌شود (جعفری، ۱۳۹۶).
آسیاب‌های برقی حدود ۱۵ تا ۲۰ سال است که جای آسیاب سنتی را گرفته است. برق مصرفی مردم نیز از جنراتور، صفحات آفتابی و چرخ بادی تأمین می‌شود (جعفری، ۱۳۹۶؛ انوری، ۱۳۹۶).
زردآلو، کشته، چارمغز، بادام، سیب، گیلاس، آلوبالو، شَفتالو، انگور، توت، دولْنَه، تاخُم و آلو در این منطقه فراوان است. تجارت این اقلام در بهبود وضعیت اقتصادی مردم مؤثر است. طی سال‌های جدید کشت آلوی بخارا نیز رایج شده است. زارعان با پیوندزدن درخت زردآلوی جدید مثل شکرپاره و امیری به درخت زردآلوی قدیمی (خَسَک) سود محصولات باغی خود را افزایش داده‌اند. کشت کچالو، زردک، چغندر، شلغم، شَرْشَم، کُلُول، جو، جواری، لوبیا، کدو و بادنجان سیاه نیز رایج است. در سال‌های جدید تعدادی از مردم به کشت زعفران نیز روی آورده‌اند (جعفری، ۱۳۹۶؛ همراز، ۱۳۹۶).
در گذشته سنگ‌رِیشِی، گلیم‌بافی، مهره‌بافی، چَوْخَل‌بافی، تُکْرِی و تُکرِی‌گَک‌بافی نیز معمول بود؛ اما فعلاً از رواج افتاده است. گلدوزی نیز طی چندسال اخیر در میان مردم رواج یافته است (انوری، ۱۳۹۶).
کُچَه، آردبریان، دَلدَه، حلوا، پیِرکِی (بولانی تنوری)، آشک و آش کشیده و اُوگْرَه آجَیْ، غذاهای هوسانۀ مردم اصغیر هستند (حکیمی، ۱۳۹۶؛ همراز، ۱۳۹۶).
در منطقۀ اصغیر یک لیسه و یک متوسطۀ نسوان وجود دارد. اصغیر یک کلینیک هم دارد (احمدی، محمدعلی، ۱۳۹۶؛ انوری، ۱۳۹۶). همچنین در این منطقه ۱۱ مسجد وجود دارد. مجموع این مساجد در سه ملابستی تقسیم شده‌اند (شریفی، ۱۳۹۶).
در اصغیر سه زیارت سلطان‌علی، ساوُز پوشو (سبزپوش) و سید مرتضی (خاک‌های سیدو) وجود دارند (همراز، ۱۳۹۶). غار فَرَنگی، غار نِیرَیْ، غار آخوند، غار جَرْیَه و غار نِیگَیْ از آثار تاریخی این منطقه‌اند (ناصری، ۱۳۹۶).
رسم و رواج‌های اصغیر عبارت‌اند از: مردم سالی یک‌بار در هنگام گُلِ مَزدور (گیاهی با ساقه بلند)، نذر می‌کنند و بر سر قبرستان می‌روند. نذر بی‌بی یا چهارشنبه‌سوری، در طُوی و عروسی نیز رسومی چون سردَرْزِی، کِبچَه، پایْوازِی، خانه‌دیدن، لُنْگِی‌خُوری، دستمال تای‌پایی، سنگ پَرتاو و دِیگْدان‌سازی سر راه عروس برگزار می‌شود.
در کوه‌های اصغیر انواع مختلف گیاه مانند قَلْغُو، کَمَیْ، سوختَنَک، شیرین‌بویه، آپِسْکَک کوهی، گُربه‌خورَک، گَنْدَه‌بَغَل، مُونْدَه سوختَنَک، مایَه جَنگَلی، جِرْکِنَه و تُرکَک می‌روید و بسیاری از آن‌ها خاصیت دارویی دارد (حکیمی، ۱۳۹۶؛ ناصری، ۱۳۹۶؛ همراز، ۱۳۹۶).
منطقۀ اصغیر گرگ، شغال، روباه، کفتار، آهو، کَوْک و باز دارد. شکارچیان باز، از ولسوالی‌ها و ولایت‌های دیگر و حتی خارج از کشور به این منطقه می‌آیند. انواع مختلف پرنده مانند کَوْک زری، گل‌سر، کنری، زردگلی و مَینا در این منطقه فراوان است (احمدی، محمدهاشم، ۱۳۹۶؛ همراز، ۱۳۹۶).
محمدعلی احمدی (معاون والی غزنی / ۱۳۹۵)، عبدالله اصغری، محمدعلی ناصری، علی‌احمد حیدری، محمدعلی بوستان کمالی و محمدخان کمالی (فرماندهان دورۀ جهادی) غلام محی‌الدین انوری و علی‌خان کمالی (ملک قریه) از افراد مشهور اصغیر اند (ناصری، ۱۳۹۶؛ همراز، ۱۳۹۶).
منابع: احمدی، محمدعلی. (۱۳۹۶). گفتگوی تلفنی محمود جعفری با محمدعلی احمدی. ۲۱ جدی ۱۳۹۶؛ احمدی، محمدهاشم. (۱۳۹۶). گفتگوی تلفنی محمود جعفری با محمدهاشم احمدی. ۱۸ جدی ۱۳۹۶؛ انوری، غلام محی‌الدین. (۱۳۹۶). مصاحبۀ اینترنتی محمود جعفری با غلام‌محی‌الدین انوری. ۱۸ جدی ۱۳۹۶؛ جعفری، محمود. (۱۳۹۶). یادداشت‌های شخصی محمود جعفری دربارۀ اصغیر. ارسال‌شده به دفتر دانشنامه. ۲۰ جدی ۱۳۹۶؛ حیدری، علی احمد. (۱۳۹۶). مصاحبۀ تلفنی محمود جعفری با علی‌احمد حیدری. ۲۱ جدی ۱۳۹۶؛ حکیمی، حوا. (۱۳۹۶). مصاحبۀ حضوری محمود جعفری با حوا حکیمی. کابل. ۱۸ جدی ۱۳۹۶؛ سیرت، مرتضی. (۱۳۹۶). مصاحبۀ حضوری محمود جعفری با مرتضی سیرت. کابل. ۲۲ جدی ۱۳۹۶؛ شریفی، غلام‌عباس. (۱۳۹۶). مصاحبۀ تلفنی محمود جعفری با غلام‌عباس شریفی. ۲۰ جدی ۱۳۹۶؛ ناصری، روح‌الله. (۱۳۹۶). مصاحبۀ حضوری محمود جعفری با روح‌الله ناصری. کابل. ۲۱ جدی ۱۳۹۶؛ همراز، غلام‌رضا. (۱۳۹۶). مصاحبۀ حضوری محمود جعفری با غلام‌رضا همراز. کابل. ۲۱ جدی ۱۳۹۶؛ یزدانی، حسین‌علی. (۱۳۹۰). پژوهشی در تاریخ هزاره‌ها. جلد ۱ و ۲ در یک مجلد. چاپ چهارم. تهران: عرفان.