ابراهیم سلطان (قرن ۱۳ تا ۱۴ ق)
از میران هزاره در پشی و مالستان
مؤلف: اسماعیل بختیاری
جلد اول، ویراست دوم
ابراهیم سلطان از میران هزاره در دورۀ امیر عبدالرحمان خان بود. در منابع تاریخی نشان دقیقی از تاریخ تولد او نیست. اما به تقریب می‌توان گفت در نیمۀ دوم قرن سیزده قمری / اواخر نیمۀ اول قرن نوزده به دنیا آمده است. در ابتدا همانند دیگر میرها که بر هزاره‌های تحت نفوذشان زعامت داشتند، با حکومت محلی و مأموران گماشتۀ عبدالرحمان، همکاری می‌کرد و با نزدیکی به دربار از حکومت وقت وعده و لقب گرفت.
ابراهیم سلطان در میانۀ حیات سیاسی خود از امتیازاتی نظیرِ لقب سرداری و مستمری صرف نظر کرد. حدوداً در سال ۱۳۰۳ ق / ۱۸۸۶ م در جریان مخالفت هزاره‌ها با حکومت، از حکومت کابل روی برگرداند و جانب هزاره‌ها را گرفت. منشأ این روی‌گردانی، سیاست سرکوب‌گرانۀ عبدالرحمان برای تضعیف اقوام بود که سوی تندتر آن، دامن هزاره‌ها را گرفت و حیات نیمه‌مستقل هزاره‌ها را تضعیف کرد. ابراهیم سلطان در کنار دیگر میرها، مخالفت مسلحانه با عبدالرحمان را آغاز کرد (دولت‌آبادی، ۱۳۸۵: ۵۶؛ آیتی، ۱۳۹۰: ۱۰۱) و هزاره‌های تحت امرش را به مقاومت علیه دولت مرکزی واداشت.
مردم پشی و شیرداغ به تحریک و تشویق ابراهیم سلطان، عبدالله بیگ و تنی چند از میرهای هزاره، مقابل حکومت برخاستند. عبدالرحمان با فرستادن سپاه، قلعۀ ابراهیم سلطان را تصرف کرد. فرستادۀ عبدالرحمان به ابراهیم سلطان خبر برد که حکومت امانش داده و او «مشمول عواطف خسروی» شده است و اگر گردن ننهد، خود و طایفه‌اش قتل و غارت خواهند شد. بعد از کمی مقاومت و زد و خورد، مقاومت ابراهیم سلطان در هم شکست و او در کنار دیگر میرها تسلیم حکومت کابل شد. ابراهیم سلطان اظهار کرد که مالیات دیوانی را بر وفق سال‌های گذشته خواهد پرداخت و دو سال از مالیاتِ سه‌ساله‌ای را که بر گردن مردمش نهاده شده بود، بر عهده گرفت. علاوه بر این، یکی از فرزندان و همسرش را به عنوان گروگان، نزد حاکم محلی سنگماشه فرستاد. هم‌سو با این، دو تن از طایفۀ شیرداغ نیز (که هم‌پیمان ابراهیم سلطان بودند) به دست یکی از مأموران حکومتی به گروگان درآمدند (کاتب، ۱۳۹۳، ج ۳، ب ۱: ۳۰۰ و ۳۰۱). در شعبان ۱۳۱۰ ق / فبروری ۱۸۹۳ م دو تن از بزرگان هزاره پشی یعنی نجف سلطان با نه تن از یارانش و ۱۷ نفر دیگر دستگیر شدند و نزد حاکم ارزگان فرستاده شدند و همچنین عبدالله بیگ رئیس هزارۀ پشی خود را تسلیم سمندر خان، حاکم ارزگان کرد و همه اینان به کابل فرستاده شدند (کاتب، ۱۳۹۳، ج ۳، ب ۲: ۶۷). در سراج‌التواریخ دربارۀ سرنوشت ابراهیم سلطان مطلبی نیامده است اما به قولی او به مرگ طبیعی از دنیا رفته است (فروزان، ۱۳۹۸).
منابع: آیتی، عبدالقیوم. (۱۳۹۰). تمدن و فرهنگ شیعیان افغانستان (از صفویه تا دوره معاصر). قم: مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی؛ دولت‌آبادی، بصیراحمد. (۱۳۸۵). هزاره‌ها از قتل عام تا احیای هویت. بی‌جا: بی‌نا؛ فروزان، محمدعلی.(۱۳۹۸). مصاحبۀ اینترنتی عوض‌علی اعتمادی با محمدعلی فروزان. ۳۰ جدی ۱۳۹۸؛ کاتب، فیض‌محمد. (۱۳۹۳). سراج‌التواریخ. جلد ۳. بخش ۱. تهران: عرفان؛ کاتب، فیض‌محمد. (۱۳۹۳). سراج‌التواریخ. جلد ۳. بخش ۲. تهران: عرفان.
