بالامرغاب/Bâlâmarğâb/

از ولسوالی‌های ولایت بادغیس

مؤلف: محسن شریفی

جلد اول، ویراست دوم

بالامرغاب یکی از ولسوالی‌های ولایت بادغیس است. این ولسوالی از شمال با ترکمنستان و از شرق با ولایت فاریاب هم‌مرز است و در کنار جادۀ میمنه – قلعه‌نو در بخش سفلانی درۀ مرغاب قرار دارد (گروتس باخ، ۱۳۶۸: ۱۵۲). طبق تقسیمات کشوری سال ۱۳۳۵ ش / ۱۹۵۷ م این ولسوالی حکومت درجۀ اول مربوط حکومت کلان بادغیسات ولایت هرات بوده است.

فاصلۀ بالامرغاب تا کابل ۱۱۳۰ کیلومتر و تا هرات ۲۸۱ کیلومتر است (قاموس جغرافیایی افغانستان، ۱۳۳۵، ج ۱: ۲۱۸). بالامرغاب به طور تقریبی در طول جغرافیایی ۶۳۰۶۱۱ تا ۶۳۲۲۴۴ درجۀ شرقی و عرض جغرافیایی ۳۵۲۷۱۶ تا ۳۵۵۱۰۰ درجۀ شمالی واقع است و در حدود ۴۵۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد.

دلیل نام‌گذاری: «مَرغاب یعنی مرو آب، آب مرو که نسبت این آب به آن جایگاهی است که آب از آن بیرون می‌آید یعنی غرجستان و این جایگاه را مَرغ گویند» (یمین، ۱۳۸۸: ۶۹ به نقل از اصطخری، ۱۳۴۷: ۲۰۷). دریای مرغاب از ارتفاعات کاشان و بلخاب سرچشمه می‌گیرد و از شرق بالامرغاب می‌گذرد (جوادی دای‌کندی، ۱۳۷۸: ۲۴). اینجا احتمالاً به خاطر عبور این رود به بالامرغاب معروف شده است.

در قرن نوزدهم در بالامرغاب عشایر جمشیدی و هزاره‌های چادرنشین زندگی می‌کردند و البته مالکان این منطقه به سبب درگیری‌ها و قدرت‌نمایی‌های هرات با میمنه و شبیخون ترکمن‌ها در حال تغییر بودند (گروتس باخ، ۱۳۶۸: ۱۵۲). شیرمحمد خان هزاره در رأس نیروهای هزاره در سال ۱۲۵۵ ق / ۱۸۳۸ م در منطقۀ بالامرغاب با سپاه قاجاریه به فرماندهی آصف‌الدوله جنگ کرد و آنان را شکست داد (یزدانی، ۱۳۹۰، ج ۲: ۵۲۵ تا ۵۲۷).

منطقۀ مسکونی شهر بالامرغاب در قرن نوزدهم با دیوارهای بلند و استحکامات دفاعی محصور شده بود. به سبب جنگ‌ها و درگیری‌های هرات با میمنه و شبیخون ترکمن‌ها، در طی زمان پیوسته در دست خرابی و ویرانی بود. از سال ۱۳۴۸ ش / ۱۹۶۹م طرح نوسازی شهر در بستر غربی رود مرغاب تهیه شد؛ ولی تا سال ۱۳۵۱ ش هیچ اقدام عملی مؤثری صورت نگرفت (گروتس باخ، ۱۳۶۸: ۱۵۲). این شهر در ۱۳۵۱ ش، ۲۲۰ دکان و ۶ سرای (دولت‌آبادی، ۱۳۸۷: ۱۵۴) و ۲۰۰ خانه داشت (گروتس باخ، ۱۳۶۸: ۱۵۳). به گفتۀ «پلانول» یک سوم تا یک چهارم دکان‌داران بالامرغاب از محل کسب خود برای سکونت هم استفاده می‌کردند و برخی از کسبۀ بازار هم به صورت پاره وقت در محل کار خود حاضر می‌شدند (همان: ۲۱۶ و ۲۱۷).

این ولسوالی طبق احصائیۀ سال ۱۳۹۵ ش حدود ۱۰۰۸۷۰ نفر جمعیت داشته است (ادارۀ مرکزی احصائیه: ۱۳۹۵).

درآمد مردم این ولسوالى بیشتر از طریق مال‌داری و کشت پسته تأمین می‌شود (خبرگزاری پژواک، ۱۳۹۶). از صنایع دستی آن می‌توان به قالین و پوست گوسفند قره‌قل اشاره کرد که به خاطر کیفیت خوبشان به خارج صادر می‌شوند (قاموس جغرافیایی افغانستان، ۱۳۳۵، ج ۱: ۲۱۸).

منابع: ادارۀ مرکزی احصائیه. (۱۳۹۵). «برآورد نفوس مسکون ولایت بادغیس به تفریق واحد اداری، شهری، دهاتی و جنس سال ۱۳۹۵». کابل: مرکز احصائیه؛ جوادی دای‌کندی. (۱۳۷۸). «هزاره‌جات سرزمین آب‌خیز کشور». در مجلۀ فجر امید. سال چهارم. شمارۀ ۴۰ و ۴۱. اسد و سنبله. صص ۲۲ تا ۲۶؛  خبرگزاری پژواک. (۱۳۹۶). «واحدهای اداری ولایت بادغیس». بازیابی ۳ ثور ۱۳۹۷. elections.pajhwok.com؛ دولت آبادی، بصیراحمد. (۱۳۸۷). شناسنامۀ افغانستان. چاپ چهارم. تهران: عرفان؛ قاموس جغرافیای افغانستان. (۱۳۳۵). جلد ۱. کابل: انجمن آریانا دائرة‌المعارف؛ گروتس باخ، اروین. (۱۳۶۸). جغرافیای شهری در افغانستان. ترجمۀ سید محسن محسنیان. مشهد: آستان قدس رضوی؛ یزدانی، حسین‌علی (حاج کاظم). (۱۳۹۰). پژوهشی در تاریخ هزاره‌ها. جلد ۱ و ۲ در یک مجلد. چاپ چهارم. تهران: عرفان؛ یمین، محمدحسین. (۱۳۸۸). افغانستان تاریخی (فلسفۀ نام‌گذاری شهرها، شهرک‌ها، کوه‌ها و دریاهای افغانستان). چاپ پنجم. کابل: سعید.