آشار /Âŝâr/

رسم همیاری در جمع کردن کار

مؤلف: محمدحسین فیاض

جلد اول، ویراست دوم

آشار سنت همیاری اجتماعی ‌است. این احتمال وجود دارد که «آشار»، ریشه در «حَشر» داشته باشد. حشر، همیاری اجتماعی و بدون مُزد است که هنوز مرسوم است (شهرستانی، ۱۳۶۱: ۲۱). البته در برخی منابع «آشار» و در برخی منابع «حَشر» آمده که هردو به یک معناست (لعلی، ۱۳۷۲: ۹). در شمال کشور اَشَرْ تلفظ می‌شود که گویش عامیانه «حَشَر» است (شجاعی، ۱۳۹۸). حشرHašr (حَ) [ع] (مص م) به معنای «گردآوردنِ مردم» و «برانگیختن» است (عمید، ج ۱، ۱۳۶۰: ۷۹۴).

آریان‌پور، به نقل از ادموند و بیهقی نوشته است که محمود و مسعود غزنوی از روستاها بیگاریِ حشر می‌گرفتند و در این مورد طوماری وجود داشت که حشر را از روی آن تعیین می‌کردند (آریان‌پور، ۱۳۹۲: ۸۸ و ۸۹). غرجستانی نیز آشار را مرادف بیگاری گرفته است (غرجستانی، ۱۹۸۹: ۱۲۶)

البته اگر حشر به فرمان دولت‌ها انجام شود، بیگاری است و اگر به صورت مردمی برای انجام کاری صورت گیرد، نوعی کار داوطلبانه و همکارانه است (فیاض، ۱۳۹۵: ۸۵).

در هزاره‌جات مردم برای پیش‌بردن کارهای خانه‌سازی، دروگری، نمدمالی، آردکردن گندم، برف ‌جارو کردن، راه‌سازی و… از همدیگر دعوت به همیاری می‌کنند (فرهنگ، ۱۳۸۰: ۳۹۲). در باغچار بیشتر برای جمع‌آوری هیزم زمستانی از این رسم استفاده می‌شد و در آن هر فرد با مرکب خود شرکت می‌کرد. مردم به صورت گروهی به صحرا می‌رفتند و در یک روز سوختِ همۀ زمستان را تهیه می‌کردند (مظفری، ۱۳۹۸). گاه تعداد دعوت‌شدگان به هفتاد، هشتاد نفر نیز می‌رسد. در آشار بزرگ گندم‌دروی، میزبان به ‌طور معمول با گوشت گوسفند از مهمانان پذیرایی می‌کند و همراه همیاران، برخی اقوام نزدیک و همسایه‌ها را هم دعوت می‌کند. یکی از همیاران در طول روز با آواز بلند برای تهیج کارگران، «الله دوست» کرده و دیگران باگفتن «الله، الله» و «یاعلی یاعلی» وی را همراهی می‌کنند (فیاض، ۱۳۹۵: ۸۵). در برخی مناطق یک مرد با صدای بلند می‌خواند: «جَلْ جَلی و بَلْ بَلی/ مُلک از خدا، تخت از علی/ الله و مولا یا علی / هر که است دوست علی، بگوید یا علی» و با گفتن «یا علی» کارگران  کار را با شتاب و شدت بیشتر ادامه می‌دادند (اعتمادی، ۱۳۹۸).

شب‌هنگام، مراسم با دعای خیر آشارکننده، معمولاً با این تعابیر خاتمه می‌یابد: «خدا شُمُورَه دَ آخرَت بِدِیَه»، «امیرالمؤمنین پُشت و پَنای شُمُو»، «برکت دَ عُمر بَچْکِچای شُمُو»، «کِشتِ آخرَت شُمُو بَشَه» (واعظی، ۱۳۷۶: ۴۹). به عقیدۀ حفیظ‌الله شریعتی شاعر و پژوهشگر، در آشار، انگیزه‌های عاطفی و انسانی هم دخالت دارد. خستگی ناشی از کار فردی و یک‌نواخت، پرداختن به کار شادی‌آفرین و دل‌انگیز گروهی، تحکیم روابط دوستی، همسایگی و خویشاوندی، انگیزۀ اصلی آشار در فرهنگ زراعتی هزارگی است (شریعتی، ۱۳۹۲: ۲۲).

منابع: آریان‌پور، م. ع. (۱۳۹۲). بامیان خاستگاه هزاره‌ه‌ها. کابل: عارف؛ اعتمادی، جان‌علی. (۱۳۹۸). مصاحبۀ حضوری زهرا حسین‌زاده با جان‌علی اعتمادی در تاریخ ۱۰ سنبله ۱۳۹۸؛ شجاعی، سید اسحاق. (۱۳۹۸). مصاحبۀ حضوری زهرا حسین‌زاده با سید اسحاق شجاعی در تاریخ ۶ سنبله ۱۳۹۸؛ شهرستانی، شاه علی‌اکبر. (۱۳۶۱). قاموس لهجۀ دری هزارگی. کابل: پوهنتون کابل؛ شریعتی، حفیظ‌الله. (۱۳۹۲). کشاورزی هزارگی. اصفهان: مرکز تحقیقات رایانه‌ای قائمیه اصفهان. (قابل دسترسی در سایت کتابخانۀ دیجیتالی قائمیه اصفهان). بازیابی ۲۲ قوس ۱۳۹۶.www.ghbook.ir؛ عمید، حسن. (۱۳۶۰). فرهنگ عمید (دو جلدی). چاپ سوم. تهران: امیر کبیر؛ غرجستانی، محمدعیسی. (۱۹۸۹). تاریخ هزاره و هزارستان. کویته: شورای فرهنگی اسلامی افغانستان؛ فرهنگ، محمدحسین. (۱۳۸۰). جامعه شناسی و مردم‌شناسی شیعیان افغانستان. قم: موسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی؛ فیاض، محمدحسین. (۱۳۹۵). آسیب‌شناسی روابط گروه‌های قومی شیعه در افغانستان. چاپ دوم: قم: مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی؛ لعلی، علی داد. (۱۳۷۲). «تحلیل جامعه‌شناسی اخلاقیات هزاره‌ها». در هفته نامۀ وحدت. سال سوم. شمارۀ ۱۰۲. ص ۹؛ مظفری، سید ابوطالب. (۱۳۹۸). مصاحبه حضوری زهرا حسین‌زاده با سید ابوطالب مظفری در تاریخ ۶ سنبله ۱۳۹۸؛ واعظی، حمزه. (۱۳۷۶). «مذهب و سنت‌های اجتماعی در جامعۀ هزاره». در فصلنامه در دری. سال اول. شمارۀ ۳ و ۴. مشهد. صص ۴۶ تا ۵۸.