ارگ دختر پادشاه

از آبدات تاریخی در ولایت غور

مؤلف: صدیقه هاشمی

جلد اول، ویراست دوم

ارگ دختر پادشاه از آثار کهن ولایت غور است. این قلعه از بقایای سلسلۀ غوریان است و در ولایت غور، چند کیلومتری ولسوالی شهرک، در نزدیکی منار جام، روی کوهی معروف به «خارَه» قرار گرفته است. آندره ماریک باستان‌شناس فرانسوی آن را «قصر فیروزکوه» دانسته است. این ارگ با برج‌های دیده‌بانی نیمه‌مخروبه‌اش، احتمالاً در دوره‌ای ساخته شده است که کاروان‌های تجارتی از پیچ‌وخم دره‌های این سرزمین می‌گذشتند (عظیمی، ۱۳۹۱: ۸۷۳).

فضای محدود روی کوه که قلعه در آنجا ساخته شده است (۵۵ متر طول و ۱۷ متر عرض) و همچنین دیوارهای خرابۀ قلعه و صعب‌العبوربودن آن، نشان می‌دهد که قلعه ابعاد کوچکی داشته است و احتمالاً به عنوان قرارگاه نظامی برای محافظت از راه‌های اطراف از آن استفاده می‌شده است نه سکونت اهالی منطقه. دیوار خارجی قلعه از قسمت شرقی شروع شده و در کنار دریای هریرود به سوی غرب امتداد دارد. در سمت غرب ارگ، در پای کوه «بزغاله»، خرابۀ یک ساختمان کوچک پابرجاست که یک برج دیده‌بانی به منظور مراقبت از راه‌ها در آن بوده است. در سمت جنوب غربی آن، گویا بازاری به عرض ۱۰ متر و طول ۱۰۰ متر وجود داشته است. بنا به اظهار اهالی، بازار مذکور در سال ۱۳۴۳ ش برای ساخت هوتل خراب شد و بعدها نیز سرکی در آنجا احداث شد. بر فراز کوه خاره ساختمان کوچکی است که به صورت نیمه ویران باقی است. این بنا که به گفتۀ محققان، محلِ ذخیرۀ آب بوده است به صورت مستطیلی به طول ۷٫۸۷ متر و عرض ۴٫۹۵ متر و عمق ۴٫۸۵ متر در ارتفاع ۲۳۰۰ متری ساخته شده است. اما در هیچ نقطۀ این محل، کانال آب‌رسانی آن ملاحظه نشده است و معلوم نیست که ساکنین، چگونه آب را به آن انتقال می‌داده‌اند. ذخیرۀ آب مذکور در یک محل مناسب به صورت پنهان آباد شده که از هیچ نقطه‌ای مشخص نیست. از این محل می‌توان تمام منطقۀ جام را در یک محدودۀ خیلی وسیع تحت مراقبت داشت (پنجشیری، ۱۳۶۰: ۲۳۷ تا ۲۴۲).

برخی آثار و دست‌ساخته‌های بشری را در این محدوده می‌توان یافت؛ از جمله سنگ‌نبشته‌ای عربی که در قسمت غربی ارگ روی یک صخرۀ بزرگ تراشیده شده است (همان: ۲۴۰). همچنین در دو طرف دریای هریرود و از جمله در اطراف ارگ، سفال‌ها و قطعات شکستۀ ظروف سفالی و شیشه‌ای به دست آمده است که کارشناسان از روی نقوش و تزئینات آن‌ها احتمال می‌دهند تعداد زیادی از آن‌ها به دورۀ غوریان تعلق داشته باشد (مستمند غوری، ۱۳۸۷: ۲۱۴).

منابع: پنجشیری، عزیزاحمد (۱۳۶۰). جغرافیای تاریخی غور. کابل: پوهنتون کابل؛ عظیمی، محمدعظیم. (۱۳۹۱). جغرافیای توریستی افغانستان. کابل: خراسان؛ مستمند غوری، قاضی غوث‌الدین. (۱۳۸۷). تاریخ مختصر غور. هرات: الحاج جلیل‌احمد «مولوی‌زاده» مسئول کتابخانه فیضی.