افغانستان در آزمون زمان
کتاب، تاریخی، آموزشی
مؤلف: صدیقه هاشمی
جلد اول، ویراست دوم
کتاب، نوشتۀ غلام‌عباس واعظ‌زاده بهسودی است و مؤلّف، خود، آن را در حوت ۱۳۷۴ ش در شهر قم منتشر کرده است در ۴۴۶ صفحۀ رقعی با شمارگان ۱۰۰۰ نسخه. این کتاب حاصل یادداشت‌های نویسنده از سلسله درس‌های تاریخ در یکی از مدارس علوم دینی ولایت میدان وردک در اوایل دهۀ شصت شمسی بوده است. نویسنده در مقدّمه می‌نویسد که در سال ۱۳۶۱ ش تعداد هفت باب مدرسۀ علوم دینی در ساحۀ ولایت میدان وردک تأسیس شد.
مطالب حاضر که به شکل کتاب تدوین شده است، یکی از محصولات مدرسۀ فیضیۀ هلمند (یکی از همان هفت مدرسه‌ای که در ولایت میدان تأسیس شد) و از جمله مطالبی است که استاد ذهاب در کلاس درس تاریخ روزهای چهارشنبه تدریس می‌کرد» (واعظ‌زاده بهسودی، ۱۳۷۴: ۷ تا ۹).
محتوای کتاب، تاریخی است و در قالب ۳۴ درس تنظیم شده است. در پایان هر درس، چند سؤال به عنوان تمرین مطرح شده است. کتاب به ذکر حوادث و وقایع تاریخی کشور از دورۀ احمدشاه ابدالی تا دورۀ محمدظاهر شاه پرداخته است. درس‌ها بر اساس ادوار پادشاهی حاکمان مختلف تنظیم شده‌اند و برخی دوره‌ها، چند درس را شامل می‌شود، مانند دورۀ احمدشاه ابدالی. در برخی قسمت‌ها، به وقایع و یا شخصیت‌های مهم تاریخی نیز، یک درس اختصاص داده شده است، مانند درس دهم که دربارۀ تجاوز انگلیس به افغانستان است یا درس شانزدهم که به آشنایی با سیدجمال‌الدین پرداخته است و یا درس بیست و یکم که درباره «قیام هزاره‌جات» و توابع آن، در فاصلۀ سال‌های ۱۸۹۱ تا ۱۸۹۲ م است.
در انتهای برخی از درس‌ها، خلاصه‌ای از مطالب بیان‌شده است که گاهی نکات تحلیلی مختصر نیز با خود دارد. در پایان کتاب آیین‌نامۀ تعلیمی، تربیتی مدارس علوم دینی بهسود گنجانده شده و تصاویری نیز از مدرسین و طلاب مدارس بهسود / پروان ضمیمه شده است.
غلام‌عباس واعظ‌زاده بهسودی در سال ۱۳۴۲ ش در قریۀ رَشَکِ ولسوالی مرکز بهسود به دنیا آمده است. واعظ‌زاده مؤسس مدارس علوم دینی «دارالمعارف اهل‌بیت» و «بیت‌الزهرا» در غرب کابل است. او آثار زیادی در زمینۀ علوم دینی دارد.
منبع: واعظ‌زاده بهسودی. (۱۳۷۴). افغانستان در آزمون زمان. قم: مؤلّف.
