امثال و حِکم مردم هزاره
کتاب، پژوهش در فرهنگ عامه
مؤلف: حسین رهیاب (بلخی)
جلد اول، ویراست دوم
این کتاب یکی از آثار پژوهشی محمد‌جواد خاوری است. انتشارات عرفان چاپ اول آن را در سال ۱۳۸۲ ش و چاپ دوم آن را در سال ۱۳۹۵ ش در تهران منتشر کرده است، در ۵۷۶ صفحه وزیری و شمارگان ۲۰۰۰ نسخه. این کتاب به امثال و حکم بخش‌هایی از مناطق مرکزی افغانستان (هزاره‌جات) اختصاص دارد و خاوری طی چند سال پژوهش، آن‌ها را تهیه کرده است. کتاب با سخن ناشر، یادداشت نویسنده بر چاپ دوم و مقدمۀ کتاب آغاز شده است.
نویسنده در مقدمه به توضیحاتی دربارۀ ضرورت، تاریخچه و نحوۀ جمع‌آوری فرهنگ شفاهی مردم پرداخته است و با معرفی مناطق مرکزی و توضیح امثال و حکم، نحوۀ جمع‌آوری و شیوۀ کار پژوهش را شرح داده است. همچنین او یادآوری کرده است که در انجام بخشی از کار از یادداشت‌های جان‌علی اعتمادی و عبدالرحیم فهیمی استفاده کرده است.
سپس متن اصلی کتاب آغاز می‌شود که شامل ضرب‌المثل‌های مردم هزاره است. این ضرب‌المثل‌ها یا به مناطق هزاره‌جات اختصاص دارد یا به مرور زمان در منطقه بومی شده است و به آن‌ها می‌توان امثال مردم هزاره گفت. ضرب‌المثل‌های کتاب با لهجۀ هزارگی و به صورت الفبایی در صفحات ۲۹ تا ۵۴۸ کتاب آمده است. بخش انتهایی کتاب، نمایۀ واژگان اصلی و فهرست منابع است.
خاوری در این کتاب ابتدا مثل اصلی را با لهجۀ محلی آورده و سپس آوانگاری آن را با حروف فونتیک در داخل قلاب نوشته است. در ادامه، معنی ضرب‌المثل به لهجۀ فارسی رایج را می‌گوید و سپس توضیح مختصری برای هر ضرب‌المثل می‌دهد که به فهم ضرب‌المثل‌های کتاب کمک زیادی می‌کند. در ادامه نویسنده سعی کرده است اگر ضرب‌المثل نمونۀ مشابهی در لهجۀ هزارگی یا لهجه‌های دیگر دارد، آن را نیز بیاورد. در پایان هر مثل، اگر بیت یا ابیاتی از شاعران، نزدیک به مضمون و محتوای ضرب‌المثل وجود داشته، خاوری آن را نیز آورده و به این طریق خواننده را با هر مثل به‌خوبی آشنا و جایگاه آن را در فرهنگ عامیانه روشن کرده است.
وضعیت خاص منطقۀ هزاره‌جات، ویژگی‌های فرهنگی و زبانی هزاره‌ها و پیوندهای انسانی در میان آن‌ها را می‌توان در این ضرب‌المثل‌ها سراغ گرفت.
محمد‌جواد خاوری، نویسنده و پژوهشگر حوزۀ فرهنگ، متولد ۱۳۴۶ ش در ولایت بامیان است. خاوری یکی از مؤسسان «مؤسسه فرهنگی در دری» است. او دو مجموعه داستان، دو رمان و سه اثر پژوهشی در حوزۀ فرهنگ و لهجۀ هزارگی دارد. او اکنون (۱۳۹۹ ش) ساکن کشور نروژ است.
منبع: خاوری، محمد‌جواد. (۱۳۸۲). امثال و حکم مردم هزاره. تهران: عرفان.
