انصاری مالستانی (حدود ۱۲۸۱ تا ۱۳۴۹ ش)
فقیه و عالم دینی
مؤلف: علی‌مدد شریفی
جلد اول ویراست دوم
محمدعلی فرزند عبدالرسول متولد حدود سال ۱۲۸۱ ش از طایفۀ دای‌فولاد و از قریۀ مَنارِ دایه (اجرستان) ولایت غزنی است. وقتی نیروهای امیر عبدالرحمان خان اجرستان را تصرف کردند، با استقرار یافتن افغان‌ها در آن منطقه، پدر و خانواده او به‌طرف دای‌زنگی فرار کردند و در نزدیکی‌های وَرَس مقیم شدند. محمدعلی در وَرَس به دنیا آمد. در دوران کودکی، مقدمات علوم اسلامی را در آنجا فراگرفت. خانوادۀ او پس از ۱۶ سال از ورس به هرات رفتند (اخلاقی، ۱۳۸۵).
محمدعلی و خانواده‌اش، بعد از شش ماه وارد ایران شدند و دو سال در فریمان و مشهد اقامت کردند. سپس خانوادۀ مالستانی در حدود 1298 ش /1919 م به سمت عراق رفتند. در میانۀ راه در شهر خانقین، پدر محمدعلی وفات کرد. بااین‌حال، بقیه وارد کربلا شدند و بعد از مدتی اقامت در آن شهر، به نجف رفتند و در آن شهر مقیم شدند (همان). محمدعلی با تشویق و یاری برادرش به تحصیل علوم دینی مشغول شد. سطوح عالی علوم دینی و درس‌های خارج فقه و اصول را نزد استادان آن زمان حوزۀ نجف چون سید ابراهیم اصطهباناتی، حسین حلی، سید ابوالحسن اصفهانی، مامقانی و محمدحسین کاشف‌الغطا به پایان رساند و از آنان اجازۀ اجتهاد گرفت (فصیحی و شریفی، ۱۳۹۳: ۳۶۲).
محمدعلی مالستانی در نجف، هم‌دورۀ هم‌ولایتی خود محمدعلی مدرسِ افغانی استاد مشهور ادبیات عرب بوده است. به دلیل تشابه اسمی و به جهت بزرگی جثه، او به «محمدعلی بزرگ» و مدرس افغانی، به «محمدعلی کوچک» شهرت داشته است (موسوی‌نژاد، ۱۳۹۳: ۳۸).
محمدعلی مالستانی در ۱۳۳۱ ش /1952م با نظر و صلاح‌دید عده‌ای از علمای دینی و طلاب و دعوت خاوری‌های خراسانِ ایران، به استان خراسان سفر کرد. او بنا به تقاضای مردم شهرستان‌های اطراف مشهد و با همراهی روحانیان سرشناس و رؤسای ایل خاوری مانند عابدی، اصغری، محمد‌یوسف ابقری، برات‌علی حیدری و دیگران از مناطق مختلف فریمان، چناران، پساکوه و دیگر نواحی اطراف شهر مشهد دیدن کرده و با مردم این مناطق از نزدیک آشنا شد. او به تقاضای روحانیون و بزرگان ایل خاوری و مردم خراسان برای چاپ رسالۀ عملیه، با آنان موافقت کرده و رسالۀ عملیه‌اش را با نام مصباح الأنام فی مسائل الحلال والحرام، بخش عبادات، در ۱۸ حمل 1333 ش / هفتم آپریل 1954 م در مطبعۀ شرکت چاپخانۀ خراسان به چاپ رساند (حیدری، ۱۳۹۲). او زمانی که در مشهد بود، در یکی از صحن‌های حرمِ علی بن موسی‌الرضا، امام هشتم شیعیان به صورت رسمی امام جماعت بود.
عده‌ای از روحانیان در اجتهاد او تشکیک کرده و از این روی با او مخالفت کردند. جمعی دیگر، مسائل قومی و منطقه‌ای را بهانه قرار دادند و بنای مخالفت با او را گذاشتند. کار به‌جایی رسید که عده‌ای از بزرگان خاوری مشهد، به نزد سید محمدهادی میلانی از مراجع تقلید و رئیس حوزۀ علمیۀ خراسان رفتند و دربارۀ اجتهاد او تحقیق کردند. میلانی ضمن تأیید اجتهاد او گفته بود که از او تقلید کنید؛ فتواهایش برای مردم راحت و ساده است (اخلاقی، ۱۳۸۵).
این اختلاف و دو دستگی روحانیان و مردم خراسان باعث شد که انصاری مالستانی از ماندن در خراسان صرف‌نظر کند و دوباره به شهر نجف باز گردد. او تا آخر عمر در نجف به سر برد و در آن شهر درگذشت و در حجرۀ ۵۳ حرم علی بن ابی‌طالب دفن شد (فصیحی و شریفی، ۱۳۹۳: ۳۶۳؛ علوی، ۱۳۹۱: ۵۳۱).
بعضی از تألیفات انصاری مالستانی که در نجف و ایران به چاپ رسیده، از این قرار است: تقریرات درس‌های خارج اصول در دو جلد؛ ارشاد الفحول فی قواعد الاصول و رسالۀ عملیه با نام مصباح‌الانام فی مسائل الحلال و الحرام.
منابع: اخلاقی، چمن. (۱۳۸۵). مصاحبۀ حضوری علی‌مدد شریفی با چمن اخلاقی. مشهد. تابستان ۱۳۸۵؛ حیدری، برات‌علی. (۱۳۹۲). گفتگوی تلفنی علی‌مدد شریفی با برات‌علی حیدری. مشهد. تابستان ۱۳۹۲؛ علوی، سید احمد. (۱۳۹۱). راهنمای مصور سفر زیارتی عراق. چاپ سیزدهم، قم: نشر معروف؛ فصیحی، قربان‌علی و شریفی، علی‌مدد. (۱۳۹۳). عالمان شیعۀ غزنی. تهران: عرفان؛ موسوی‌نژاد، سید محمدعارف. (۱۳۹۳). سی‌وپنج عالم. قم: مجمع ذخایر اسلامی.
