اودورزادگی /Awdur_zâdagi/
رابطۀ اجتماعی، نوعی رقابت میان پسرعموها
صدیقه هاشمی و زهرا حسین‌زاده
جلد اول، ویراست دوم
اَودَر یا احتمالاً اَبْدَر، به معنای کاکا (عمو) و ناپدری است. گفته‌اند که «اَ» ابزار نفی و به معنای «نا» است. «بدر» حاصل دیگردیسی پدر است. اودر، ابدر و افدر، حاصل دیگردیسی یک واژه است. به دلیل فرهنگ بومی کهن، وقتی برادری می‌مرده، برادر دیگر، همسر برادرِ مرده را به زنی می‌گرفته است. احتمالاً ریشۀ فرهنگ رقابت‌محور ابدورزادگی نیز همین مسئله است. به عموزادگان، به کنایه اودورزاده / ابدورزاده گفته می‌شود (محمدی شاری، ۱۳۹۶).
فرهنگ فارسی معین، «اَفدَر» را برادرِ پدر و عمو معنا کرده است. لغت‌نامۀ دهخدا نیز به نقل از فرهنگ رشیدی، برهان قاطع و آنندراج، «افدر» را برادرِ پدر دانسته است که «اودر» نیز گفته می‌شود (دهخدا، ذیل «افدر»).
«اودورزاده» به بچۀ اَبغَه، نواسۀ ابغه و به همه کسانی گفته می‌شود که در پشت پدری با شخص شریک هستند. بنابراین معنای «اودور» محدود به تبار پشت پدری است. افراد در صورتی که با فرزندان پشت پدری خود مشکل داشته باشند، به آن‌ها «اودور» و «اودوربچه» می‌گویند، درصورتی که مشکل نداشته باشند می‌گویند «خَنَه‌وَر و بچۀ اَبغَۀ ماست». به‌کار بردن «اودور» بار منفی دارد (یسنا، ۱۳۹۶).
این سنّت به گونه‌ای رقابت میان خویشاوندان و اعضای یک خاندان و به‌ویژه عموزاده‌ها اطلاق می‌شود که وجۀ منفی آن غالب است و می‌توان گفت در این نوع رابطه، شکلی از رقابت توأم با حسادت و تنگ‌نظری وجود دارد و طرفین تحمل پیشرفت و ترقی رقیب خود را ندارند و از آن خوشحال نمی‌شوند. این باعث می‌شود از سویی تلاش کنند تا خود را به طرف مقابل برسانند و از سوی دیگر گاهی در کار او سنگ‌اندازی کرده و مانع پیشرفت او شوند.
در منطقۀ سیادره یکه‌اولنگ در ولایت بامیان و شورقول سرجنگل در ولایت غور، سیال‌داری بین پسر عموها را اودورزادگی می‌گویند. وقتی دو نفر که با هم بچه کاکا هستند نسبت به هم بدی (به هر نوعی حتی به شوخی) کنند، این اصطلاح به کار می‌رود. ضرب‌المثلی هم دارند: «از یک بچه ابغه کرده، تار قبرغه پیشه» (حسینی، ۱۳۹۸).
در بیشتر قریه‌های بهسود در ولایت میدان وردک اودورزادگی میان پسران برادر، کاکا و اولاد یک بابه یا تولواره وجود دارد. این قضیه در مناسبات اجتماعی مانند عروسی، ختم قرآن، فاتحه، تشییع جنازه و به‌خصوص در مهمانی‌ها بیشتر خود را نشان می‌دهد. اگر پسران کاکا بخواهند در این برنامه‌ها اودورزادگی به خرج دهند، بخشی از برنامه را خراب می‌کنند. اودورزادگی به دو روش انجام می‌شود: ۱. در برنامه‌هایی که نام بردیم، خراب‌کاری می‌کنند؛ ۲. برای پسرهای کاکا ناز می‌کنند تا پیش او عذرخواه بیایند. همچنین به خاطر اودورزادگی خیلی از گپ‌های‌شان را به پسران کاکای‌شان نمی‌گویند و مخفی نگاه می‌دارند تا آن‌ها خبر نشوند و بر ضدشان اقدامی نکنند (محسنی واعظ‌زاد، ۱۳۹۸).
منابع: حسینی، سیدسلیمان. (۱۳۹۸). مصاحبۀ اینترنتی زهرا حسین‌زاده با سید سلیمان حسینی. ۲۷ میزان ۱۳۹۸؛ دهخدا، علی اکبر. (۱۳۹۵). سایت واژه‌یاب. بازیابی ۱۱ حوت ۱۳۹۵. www.vajehyab.com؛ محسنی واعظ‌زاد، عزیزالله.(۱۳۹۸). مصاحبۀ اینترنتی زهرا حسین‌زاده با عزیزالله محسنی واعظ‌زاد. ۳۰ میزان ۱۳۹۸؛ محمدی‌شاری، شوکت‌علی. (۱۳۹۶). مصاحبۀ اینترنتی صدیقه هاشمی با شوکت‌علی محمدی شاری. ۱۳ قوس ۱۳۹۶؛ یسنا، یعقوب. (۱۳۹۶). مصاحبۀ اینترنتی صدیقه هاشمی با یعقوب یسنا. ۱۳ قوس ۱۳۹۶.
