اویغور /Uyğur/

قوم، شاخه‌ای از طایفهٔ دایزینیات در بادغیس

مؤلف: محمدحسین فیاض

جلد اول، ویراست دوم

اویغور / اُولِیغُور، شاخه‌ای از طوایف ساکن در ولایت بادغیس است که در منابع تاریخی به نام دایزینیات، طوایف قلعه‌نو و بادغیس یاد شده است. طایفهٔ دایزینیات سی شاخه دارد و یکی از این شاخه‌ها اویغوری‌هایند که در اطراف قلعه‌نو زندگی می‌کنند. تیمورخانوف، بی‌آنکه زمان خاصی را مشخص کند از وجود هزار خانوار در دایزینیات نام برده‌است (تیمورخانوف، ۱۳۷۲: ۶۷).

اما محمدتقی خاوری، پژوهشگر تاریخ هزاره، این روایت را به دورهٔ ایران‌وئجه نسبت می‌دهد که شخصیت‌های شاهنامه، قهرمانان آن به شمار می‌روند. به نظر او در آن زمان سلاطین بامیان بر سرزمین غور حکومت می‌کردند و فیروزکوه پایتخت آنان بود. در آن زمان نایمان‌ها، کرائیت‌ها، تنگغوت‌ها، ترکان قَبچاقی، قنقلی، قرلق و اُویغُور حضور داشته‌اند (خاوری، ۱۳۸۵: ۷۷ و ۷۸).

طرفداران نظریهٔ ترک‌تباری هزاره‌ها معتقدند که قبایل ساکن در غرجستان تاریخی، قبایل مختلف ترک و مغول بودند. طوایف مختلف چون قارْلُوْقْ‌ها، اُوْیْغُوْرْها، تُرکان خَلَجْ، تُرکانِ نِیلیِ دای‌کُندی، اِیزْدَیارِی جاغوری، آغاجِرِی، باغُ‌چَرِیْ، جَلایِرْ، کاکِیْنْ، قِیانْ، تَکِینْ و غَرْجِیْ در این ناحیه به سرمی‌بردند (جاغوری، بی‌تا: ۳۸).

به باور عباس دلجو، پژوهشگر تاریخ هزاره، بخشی از ترکان آسیایی در اواسط هزارهٔ دوم پیش از میلاد به هزاره‌جات آمدند. او به نقل از کتاب جامع‌التواریخ خواجه رشیدالدین فضل‌الله خان همدانی، این مهاجرت را با مهاجرت اوغوز خان با قبایل ترک‌تبار قانقلی، اُویْغُور، قُرلق، قلیچ، باغُ‌چَری و دیگر طوایف مرتبط می‌داند. همدانی معتقد است که اوغوز خان، یکی از خان‌های افسانه‌ای ترک‌ها، با ۲۴ فرزند خویش بخشی از اجداد هزاره‌ها هستند که ۱۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح از مغولستان به هزاره‌جات امروزی مهاجرت کردند (دلجو، ۱۳۹۲: ۹۰).

به‌نظر محمدعیسی غرجستانی، پرنفوس‌ترین منطقۀ بادغیس، قلعهٔ نو است که در آن حدود ۲۰۰۰۰ خانوار به سر می‌برند و در اطراف آن، شاخه‌های مامَکَه، پِیرستان و اُویْغور زندگی ‌می‌کنند. این طوایف با طوایف هزاره‌جات رابطهٔ خویشاوندی دارند و شاخهٔ اُویْغُور و «چهار ایماق» (جمشیدی‌ها، هزاره‌های ایماق، فیروزکوهی‌ها و تایمنی‌ها)، فرهنگ اویغور چین را حفظ کرده‌اند (غرجستانی، ۱۹۸۹: ۲۰۵). اویغورهای چین ساکنان شمال غرب آن کشور هستند که در ایالت خودمختار سین‌کیانگ زندگی می‌کنند. مردم اویغور از اقوام ترک و با مذهب سنی هستند (ویکی‌پدیا، ۱۳۹۶).

منابع: تیمورخانوف، ل. (۱۳۷۲). تاریخ ملی هزاره. ترجمۀ عزیز طغیان. قم: اسماعیلیان؛ جاغوری، حیدرعلی. (بی‌تا). هزاره‌ها و هزاره‌جات باستان در آیینۀ تاریخ. بی‌جا. بی‌نا؛ خاوری، محمد تقی. (۱۳۸۵). مردم هزاره و خراسان بزرگ. تهران: عرفان؛ دلجو، عباس. (۱۳۹۲). تاریخ باستانی هزاره‌ها. کابل: امیری؛ غرجستانی، محمدعیسی. (۱۹۸۹). تاریخ هزاره و هزارستان. کویته: شورای فرهنگی اسلامی افغانستان؛ ویکی‌پدیا. (۱۳۹۶). «اویغورها».بازیابی ۱۰ جدی ۱۳۹۶. fa.wikipedia.org.