بابکه/Bâbaka/
منطقه‌ای در ولسوالی مرکز بهسود
مؤلف: محسن شریفی
جلد اول، ویراست دوم
منطقه بابکه در بخش جنوبی ولسوالی مرکز بهسود واقع شده است. از طرف جنوب با قریه‌های سرآو گوشَگ و غارا؛ از سمت غرب به جَوی زَنگی، چاردِستَه، مِنْگَدِه (میانده)، قُل میرَک و سُرخ‌سنگ؛ از سمت شمال به سِینه بُلاغ، سَر راقول، نو چَتَک، سر دیوال قول، مرکز بهسود، سر باد اَسْیَه (بادآسیاب)؛ از سمت شرق با کجاب علیا و قریه‌های بَغْداد و سَرتوپ قَمْبَرا (قَمْبَرها) هم‌مرز است. این منطقه به سه بخش گِیرو، پِیتو و بادورکَه (بهادرکه) تقسیم می‌شود که هرکدام شامل قریه‌های کوچک و بزرگ است و اکثر قریه‌های آن دارای زیر مجموعه بالا و پایین هستند (ابراهیمی و حسینی، ۱۳۹۸؛ شفق، ۱۳۹۸).
بخش گِیرُوی بابکه شامل قریه‌های گُلزار، تُوبِی، میان‌قوُل، قَلای‌اُوستا، کَتَه‌سَنگ، نَوروئِیست، بام‌سَرای، کُوتَه‌اَوْغُونُو (کوته افغان‌ها)، بَرِیکِی، تَوَّکُّولا، کُوتَه‌خال‌دار، کُهنَه‌قَلا، کُوتَه‌بِل‌باز، کُنْگِی، بَلنَه‌قَلایْ‌اوجِی است. بخش پَیتَوْ بابکه شامل قریه‌های: چَونِی، قَلٰایِ‌زَنْگِی، سَرتُوپ، سَوُوزسَنگَک‌بَلْنَه، سَوُوز‌سَنْگَکْ‌تَیْنَه، قول‌چَوْلِی‌بَلْنَه، قُل‌چَوْلِی‌تَیْنَه، دُونْگَه، دامُو، قُولْ‌بَرَکَتْ، کَوْشَک، رَشَکْ، گَرْدون‌نُورَیْ هستند (حسینی، 1398).
گفته شده است که نام این منطقه از نام فردی به نام بابکه گرفته شده است. قبر او در قریۀ «اوجَی» در شرقی‌ترین منطقۀ بابکه است و یکی از زیارتگاه‌های مردم محل به شمار می‌رود. در سال‌های اخیر از سوی ساکنان محل، گنبد و بارگاهی بر آرامگاه او ساخته شده است (همان).
منطقۀ بابکه در حدود ۲۵۰۰ خانواده جمعیت دارد که بیش از نصف آن به کابل، غزنی، ایران، پاکستان، اروپا و استرالیا مهاجرت کرده‌اند.
بابکه منطقه‌ای کوهستانی است. اکثر قریه‌های آن در دامنه‌های کوه یا مناطق هموارتر بین کوه‌ها واقع شده است. این منطقه محل عبور رودخانه‌ای است که از مناطق سرخ‌سنگ و سنگشانده سرچشمه می‌گیرد و بعد از عبور از منطقۀ بابکه به سمت کجاب و سپس به سمت وردک سرازیر می‌شود. قسمتی از آب زمین‌های کشاورزی بابکه از همین رودخانه تأمین می‌شود (همان).
عبور جاده‌های ناوور _ بامیان، کابل _ ناوور، کابل _ جرغی و برجگی و همچنین به دیگر مناطق بهسود همانند سنگشانده و سرخ‌آباد و قوم دهقان از منطقۀ بابکه، بر اهمیت استراتژیکی و تجاری آن افزوده است. کشف آثار باستانی و بیرون‌آمدن برخی قلعه‌ها از زیر خاک همراه با نشانه‌هایی از دوره‌های بسیار دور همانند وجود کوزه‌های آب در کنار جسد، بیانگر این است که این منطقه از دوره‌های بسیار قدیم مسکونی بوده است (همان).
در منطقۀ بابکه گیاهان خودرو همانند کمی، کوده، غیغو، درونه، ترک درونه، بزباش، جولگ الاف، خرکوده، گَوخار، سرخ خار، ایله رنگ، بدره، شکیلکگ، کاسنی، قاف، نرمک الاف، گوش خر، زیره، تاره، خرغول، جاروی آبی، سوختنگ، تلخگ، اوییل، لاته‌خار، چوکری، شَمَندَوْ، قَپتَرغَی، لالک (گرگ و بز)، اوکه، بنگ دیوانه، بولو، بولون گاو، موش‌خار، بوترنقو، چای الاف (بندک الاف)، پالی، پیچک، قَوُغ، جِرکنه، اولغَت، الترغو و… وجود دارد. برخی از این گیاهان همانند بنگ دیوانه، اوکه، خاکشیر، بدره، بزباش، ترک دِرَوْنه، خرغول، جولگ الاف… به دلیل خواص دارویی با قیمت بالا خرید و فروش می‌شوند. محصولاتی مانند گندم، جو، ریشقه، سیر، پیاز، کچالو، نخود، عدس و سبزیجات گندنه، مولی، نیش‌پیاز، نعناع نیز کشت می‌شود. درخت‌های چنار، بید، اولیاد، ارر نیز به صورت گسترده در این منطقه وجود دارد (همان).
در تحولات سال ۱۳۵۸ ش در منطقه، ملا خادم، ابوالحسن، علی‌بخش، ملا خان‌علی و رمضان‌علی در منطقه کشته شدند و حسین قهرمان و محمدطاهر جویا در جنگ‌های داخلی و در کابل و بامیان کشته شده‌اند (همان).
مردم این منطقه از طایفۀ بابکه‌اند و به ۹ تیرۀ، دلجم، کلان زاییده، خوردک زاییده، خانه‌بیانی، نادری، سه‌قوم، سیرک، جمیلی و جامی تقسیم می‌شوند. هر کدام از این طوایف به طور عمده و هم‌جوار ساکن قریه‌های خاصی هستند (همان). (رک: بابکه، شاخه‌ای در ولسوالی مرکز بهسود).
اگرچه برخی از مردم بابکه به کارهای تجارت، نجاری، گل‌کاری و بقالی مشغول هستند، مهم‌ترین شیوۀ تأمین معیشت آنان زراعت و مال‌داری است (همان).
در بابکه قبل از تأسیس این مراکز آموزشی، مردم منطقه برای تحصیل و آموزش به لیسۀ عالی سنگشانده، مدرسۀ علوم دینی سجادیۀ سنگشانده، لیسۀ عالی راقول و مدرسۀ علوم دینی مرکز بهسود می‌رفتند. در سال‌های اخیر یک باب مکتب ابتدائیه و دو مدرسۀ دینی تأسیس شده است. به دلیل علاقۀ زیاد مردم به علم و دانش، سطح سواد مردم منطقه همیشه در حد میانگین دیگر مناطق بوده است و عالمان دینی و فارغان مکتب زیادی داشته است که حتی چندین نفرشان پیش از تحولات اواخر دهۀ ۱۳۵۰ ش به دانشگاه کابل راه یافته‌اند (همان).
اکنون (۱۳۹۸ ش) مردم بابکه اکثراً تحصیلات دانشگاهی دارند و بیشترشان لیسانس و برخی هم ماستری و تعدادی نیز در سطح دکتری هستند. این افراد به فعالیت‌هایی همانند تدریس در دانشگاه‌ها، تأسیس مکاتب خصوصی، ایجاد شرکت‌های ساختمانی، فعالیت در عرصۀ تجارت، ایجاد دفاتر وکالت و مشوره‌های حقوقی و… مشغول بوده‌اند (همان).
منطقۀ بابکه به دلیل موقعیت خود نقش برجسته‌ای در تحولات تاریخی بهسود و کل هزاره‌جات داشته است. در دوران معاصر احزاب مختلف همانند سازمان نصر افغانستان، پاسداران جهاد اسلامی افغانستان، حرکت اسلامی افغانستان و نیروی اسلامی افغانستان در این منطقه فعالیت‌های گسترده و پایگاه داشته‌اند. جنگ‌های داخلی بین احزاب در این منطقه رخ نداده است و مردم بابکه در جنگ‌های داخلی هیچ تلفات جانی نداشته‌اند (ابراهیمی و حسینی، ۱۳۹۸). از دلایل این امر می‌توان به وجود پایگاه قومی بی‌طرف اشاره کرد که در اوایل دهۀ ۱۳۶۰ ش مردم منطقه تأسیس کرده بودند تا احزاب درگیر وارد منطقۀ بابکه نشوند. این پایگاه با تسلط سید هادی فرمانده پایگاه ۱۴ حزب حرکت اسلامی افغانستان در قوس ۱۳۶۳ ش بر این منطقه منحل شد و یک سال بعد با شکست سید هادی، پایگاه بی‌طرف دوباره دایر شد و تا سال ۱۳۶۸ ش فعال بود (حسینی، ۱۳۹۸).
مشاهیر منطقۀ بابکه عبارت‌اند از ارباب عاشور (دورۀ عبدالرحمان خان)، محمدالله (معروف به آجِی مَمْدُالله متنفذ در دورۀ ظاهرشاه و اوایل دورۀ داوود خان)، محمدناصر حسن‌زاده (قاضی در دورۀ ظاهرشاه)، صادق مدبر (رهبر حزب انسجام ملی افغانستان)، ابراهیم گلزار، ملا خادم، ملا تراب گلزار، عاصم حسنی، محرم گلزار، ملا هاشم و امیرداد امیری (علمای دینی)، رازق‌داد گلزاری، ذکی سامع، حاجی احمدی، محمدآصف احمدی، باقر محمدی، اسلم کاظمی، محمدیونس، حبیب رضایی، محمدعلی رنجبر، علی‌حسین کربلایی، جمعه افغان/ جُمَی اوغو، سیمین حسن‌زاده (غزل)، عوض‌علی خان، ارباب زوارعلی نوروئیست، حاجی عبدالرحمان، غلام سخی نوروئیست، مأمور محمداسلم و محمدطاهر جویا (ابراهیمی و حسینی، ۱۳۹۸).
منبع: ابراهیمی، مصطفی و حسینی، محمدامین (۱۳۹۸). «یادداشت‌های مصطفی ابراهیمی و محمدامین حسینی دربارۀ طایفه و منطقه بابکه». چاپ نشده. تحویل داده شده به دفتر دانشنامه از طریق محمدامین حسینی. سرطان و قوس ۱۳۹۸؛ حسینی، محمدامین. (۱۳۹۸). «یادداشت دربارۀ پایگاه بی‌طرف». چاپ‌نشده. ارسال‌شده به دفتر دانشنامه در ۱۰ جدی ۱۳۹۸؛ شفق، عزیزالله. (۱۳۹۸). «یادداشت‌های عزیزالله شفق دربارۀ طایفه و منطقه بابکه». چاپ نشده. ارسال‌شده به دفتر دانشنامه. قوس ۱۳۹۸.
