باتور/Bâtur/

منطقه‌ای در ولسوالی ناور ولایت غزنی
مؤلف‌: محمود جعفری
جلد اول، ویراست دوم

باتور یکی از مناطق ولسوالی ناور ولایت غزنی است. این منطقه به فاصلۀ تقریبی 20 کیلومتر در غرب ولسوالی ناور و با فاصلۀ تخمینی 100 کیلومتر از مرکز غزنی در «دَنگ» خوات واقع شده است (حبیبی، 1399). برخی فاصلۀ باتور با مرکز ناور را بیشتر از این دانسته‌اند (موسی‌خان، ۱۳۹۹). باتور از جنوب‌غرب به ولسوالی مالستان و قریۀ جوشن ناور، از غرب به ولسوالی اجرستان، از شمال به منطقۀ وصی‌محمد جِرغَی، از شرق به کوه ‌بهایی ناور پیوسته است (حبیبی، ۱۳۹۹؛ نظری کاتب، 1399).

مطابق احصائیۀ شورای انکشاف قریه‌ها در سال 1395 ش، در منطقۀ باتور حدود 700 خانواده زندگی می‌کنند (نظری کاتب، 1399). طی چهار دهۀ اخیر، شمار قابل توجهی از مردم باتور به ولایت‌ها و شهرهایی چون کابل، هرات، مزار و غزنی کوچ کرده‌اند و تعدادی هم به کشورهای ایران، پاکستان، عربستان و ممالک اروپایی مهاجرت کرده‌اند. مجموع مهاجرین این منطقه به ولایت‌ها و کشورهای دیگر حدود ۴ درصد از کل جمعیت آن تخمین زده شده است (حبیبی، ۱۳۹۹؛ نظری کاتب، 1399). 65 خانوار از طایفۀ باتور در زمان عبدالرحمان خان به مناطق دیگر کوچ داده شدند (کاتب هزاره، ج ۳، ب ۲، ۱۳۹۳: 16).

منطقۀ باتور 30 قریه دارد؛ پای‌کوتل، فراختاله، خارجوی، بدرس، بندسنگ، نوقلعه، گردن‌بریده، باریک‌جوی، چال ‌بالا، چال پایین، کهنه‌ده، راباط بالا، راباط پایین، سرتوپ‌، شاه‌تنها، غول‌تاله، زیرتِیریَک، قلعه‌پیتاب، قوبی، میانه، کهنه‌آسیاب، محمدیار، جوبگینه، غنچه‌بلاق، بیدک، قلعه پناه، قَبَر، بایه، سنگ‌چاک و راقول (حبیبی، ۱۳۹۹؛ نظری کاتب، ۱۳۹۹؛ صفایی، ۱۳۹۹؛ هدایت، 1399).

ضامن‌علی حبیبی عقیده دارد که ولسوالی ناور شامل دنگ‌های جِرغَی‌بُرجُگی، خوات، علاء‌الدین و پایان‌دامن است. جرغی‌برجگی و خوات از اولادۀ بهسود و علاءالدین از اولادۀ سلاطین غوری است. باتور از قریه‌های دنگ خوات است (رک: مدخل باتور، شاخه‌ای از دای‌دهقان).

باتور در دره‌ای نسبتاً تنگ واقع شده است که طول آن 22 کیلومتر و عرض آن حدود 700 متر و در بعضی جاها زیادتر است (حبیبی، 1399؛ موسی‌خان، 1399). این دره از سمت شرق به طرف غرب امتداد یافته و از  سمت شمال و جنوب با کوه‌هایی نسبتاً بلند احاطه شده است. چارکلو، قَره، کوتل، یخبلاق و کوه اکبر خان، از کوه‌های مشهور آن است. به دلیل همین موقعیت جغرافیایی، آب و هوایی سرد دارد. در زمستان، حدود یک متر برف در آن می‌بارد و تا ماه ثور سال بعد آب نمی‌شود. این امر باعث شده است که عبور و مرور از راه‌های مواصلاتی آن نیز طی سه ماه زمستان و دو ماه بهار با دشواری صورت گیرد. به دلیل برف‌گیر بودن، باتور آب فراوان دارد. در آنجا ۲۴ چشمه است و هر چشمه 30 اینچ آب در زمستان و 15 اینچ آب در تابستان دارد (موسی ‌خان، 1399). همچنین جلگه‌ای بزرگ از میان دره می‌گذرد و مردم در آن گندم، جو و دیگر محصولات را می‌کارند. زمین زراعتی در این منطقه کم است. محصولات زراعتی مردم عمدتاً گندم، جو، مُوشنگ، باقلی، شخل و… است که کفایت معیشت آنان را نمی‌کند. بر اساس اسناد مالیه‌دهی، زمین للمی منطقه حدود 780 جریب (۱۵۶ هکتار) و زمین آبی آن حدود 1400جریب (۲۸۰ هکتار) است (همان). در بخش‌هایی از این منطقه، زردآلو و سیب نیز حاصل می‌دهد به خاطر این‌که باتور هوای بسیار سرد دارد، میوه‌جات دیگر مثل انگور، شفتالو، بادام، چهارمغز،… و حبوباتی مثل گندنه، پیاز، ملی و… حاصل نمی‌دهد. از این جهت، مردم باتور بیشتر به مال‌داری می‌پردازند و شغل اصلی آن‌ها زراعت و مال‌داری است نه باغ‌داری. کوه‌های باتور در بهار سبز و خرم است و از این روی مال‌داری اسباب اصلی معیشت مردم است (موسی‌خان، 1399). از درخت‌های رایج در این منطقه، بید و چنار است و از گیاهان مشهور آن، غیغو، کمی، سمارق، جنسینگ و بلدرغو است. بعضی از این گیاهان خاصیت دارویی نیز دارند.

از انواع جانورانی که در کوه‌های این منطقه دیده می‌شود، می‌توان به گرگ، روباه، شغال و از خزندگان به جریه (خارپشت)، بقه، کوتی، مار، آجه‌مار، چلپاسه، گژدم و از پرندگان به کوک، کفتر، چُولدِی و سایره اشاره کرد.

چندین راه‌ مواصلاتی باتور را با سایر قریه‌ها و ولسوالی‌ها پیوند می‌زند؛ راه سمت شمال به وصی‌محمد و راه سمت جنوب به مالستان و راه غرب به ولسوالی اجرستان، دایه و راه شمال‌غرب به ولایت دای‌کندی / شارستان می‌انجامد.  این سرک  200 کیلومتر طول دارد (زاهدی، 1387: 477) سرک اصلی که این منطقه را به مرکز ولسوالی متصل می‌سازد سرکی است که از داخل منطقه می‌گذرد و به طرف «کورله» ناور و سپس از آنجا به مرکز ولسوالی می‌رود. مردم اکثراً از همین سرک عمومی که خامه است، به غزنی می‌روند و مواد خوراکه و یا اجناس مورد نیاز خود را به منطقه می‌آورند. غذاهایی که معمولاً مردم از آن استفاده می‌کنند دوغ، شیر، برنج، شیربرنج، قروتی، نان‌بوته، شوروا و نظایر آن است. صنایع دستی زنان، خامک‌دوزی، یخن‌دوزی، دستمال‌دوزی و پرده‌دوزی است. گندم برخلاف گذشته به جای آسیاب آبی در آسیاب برقی آرد می‌شود، اما مردم به خرید آرد از غزنی نیاز دارند. تغییرات در فرهنگ، آداب و رسوم، طرز پوشیدن لباس و نظایر آن محسوس است و بسیاری از رواج‌های قبلی مانند دستمال پای داماد، ملیده، استفاده از اسپ برای انتقال عروس و داماد و نظایر آن از بین رفته‌ است.

در باتور به دلیل همبستگی مردم آن، جنگ‌های تنظیمی رخ نداده است (حبیبی، 1399). تنها اتفاق تاریخی که می‌توان از آن یادآوری کرد، عتاب و سرزنش عبدالرحمان خان بر این مردم است که مالیات‌شان به تأخیر افتاده بود (کاتب هزاره، ج ۳، ب ۱، ۱۳۹۳: 1071) در باتور 22 مسجد، یک لیسه، دو مکتب متوسطه، یک ابتدائیه و یک مدرسۀ علوم دینی به نام قائمیه وجود دارد که در سال 1370 ش شیخ غلام‌علی نجفی آن را تأسیس کرده است (حسن‌زاده، 1390: 365). باتور یک کلینیک دارد که در نزدیک بازار محمدیار است. مردم از راه‌های دور به آن مراجعه می‌کنند و به صورت سرپایی تداوی می‌شوند.

در باتور زیارتی به نام «شاه‌حاجت» وجود دارد و مردم معمولاً در روزهای بهار برای دعا به آنجا می‌روند. مردم باتور به لحاظ گرایش‌های سیاسی به «شورای انقلابی اتفاق اسلامی افغانستان» وابسته بوده‌اند. سازمان نصر  افغانستان نیز افرادی در باتور داشته است (حبیبی، 1399).

از چهره‌های مشهور این منطقه می‌توان به حسین‌علی و عوض‌علی جهادی (قومندانان)، غلام‌علی نجفی، ارباب شیرجان، علی‌جان دانش، حاجی صادق، ملّا خدابخش، محمدانور، عبدالخالق و سید اسلام جعفری (متنفذ قومی)، علی‌اکبر بهادری، نورمحمد شکوه، سید ابراهیم محمدی (شاعران) (فیاض، 1393: 59 و 182 و 249) اشاره کرد (حبیبی، ۱۳۹۹؛ نظری کاتب، 1399).

منابع: حبیبی، ضامن‌علی. (1399). مصاحبۀ حضوری محمودجعفری با ضامن‌علی حبیبی. کابل. [فایل صوتی دارد]. 15 ثور 1399؛ حسن زاده، غ. علی. (1390). حوزه‌های علمیۀ شیعیان افغانستان. قم: دارالتفسیر؛ زاهدی، علی‌جان. (1378). پس از  جنگ با… . بی‌جا: بی‌نا؛ صفایی، نورالله. (1399). مصاحبۀ اینترنتی محمود جعفری با نورالله صفایی. 19 ثور 1399؛ فیاض، محمدحسین. (1393). شعر امروز غزنی. تهران: مؤسسه فرهنگی اکو؛ کاتب هزاره، فیض  محمد. (1393). سراج‌التواریخ. جلد 3، بخش 1 و 2. تهران: عرفان؛ موسی‌خان. (1399). مصاحبۀ اینترنتی عبدالواحد نظری با داکتر موسی‌خان (دوافروش). 27 حمل 1399؛ نظری کاتب، عبدالواحد. (1399). مصاحبۀ اینترنتی محمود جعفری با عبدالواحد نظری کاتب. 22 حمل 1399؛ هدایت، محمدنسیم. (1399). مصاحبۀ اینترنتی نورالله صفایی با محمدنسیم هدایت. 27 ثور 1399.