باقلی (باقلا)
محصول زراعی
مؤلف: صدیقه هاشمی
جلد اول، ویراست دوم
باقلا (Broad Bean) که مردم هزاره‌جات آن را باقُلی تلفظ می‌کنند و در دای‌کندی به آن ماقلی می‌گویند، دانۀ گیاهی است با ساقۀ شیاردار و با ارتفاع ۳۰ تا ۸۰ سانتی‌متر و پرشاخ و برگ. باقلی به سه گونه تقسیم می‌شود: باقلی ریز، باقلی متوسط و باقلی دانه‌درشت. معمولاً از باقلی دانه‌درشت به عنوان سبزی و از باقلی دانه‌ریز و متوسط به عنوان علوفه برای تغذیۀ دام‌ها و همچنین به عنوان کود برای تقویت زمین استفاده می‌شود.
در مناطق دارای زمستان معتدل، در خزان آن را می‌کارند و در بهار محصولش را برداشت می‌کنند. در مناطقی با زمستان خیلی سرد، در بهار کاشته می‌شود و در خزان جمع‌آوری می‌شود. کاشت آن به دو صورت است: مستقیم به وسیلۀ بذرپاشی و کاشت نِشا برای زودرس کردن. باقلی به صورت ردیفی کاشته می‌شود و فاصلۀ دو بوته از یکدیگر ۱۰ تا ۱۵ سانتی‌متر است. برداشت باقلی به دو صورت است: یکی در حالت سبزبودن که قبل از خشک شدن پوشش بیرونی برداشت می‌شود و دیگری کندن بوته‌ها پس از خشک‌شدن پوشش برای تهیۀ دانۀ خشک باقلی (بذرام، بی‌تا).
در منطقۀ هزاره‌جات، اغلب باقلی ریز و به میزان کمتری باقلی درشت کاشته می‌شود. دانۀ باقلی برای تغذیۀ انسان، و کاه یا برگ و ساقۀ آن به عنوان علوفه‌ای برای چارپایان استفاده می‌شود. عمل‌آوری آن به آب زیادی نیاز ندارد و در مناطق مختلف امکان دارد. در بیشتر مناطق در فصل بهار باقلی، نخود، جو و در خزان گندم کاشته می‌شود.
محصولاتی مانند باقلی و شخل از نظر فروش و استفادۀ غذایی، جایگاه خوبی ندارند و کمکی به بهبود وضعیت اقتصادی مردم نمی‌کنند. در سال ۱۳۷۳ ش پایگاه علوم دینی در غزنی، به منظور فقرزدایی، طرح تغییر کاشت از باقلی و شخل به کچالو را پیگیری کرد؛ اما به دلیل خشکسالی، اجرای آن متوقف شد و فقط در منطقۀ شملتو با توجه به نتیجۀ مثبت آن، مردم به صورت خودکار، کاشتن کچالو به جای باقلی را ادامه دادند (زاهدی، ۱۳۷۸: ۲۵۷). همچنین در سال ۱۳۴۲ ش میر امین‌الدین انصاری، والی بامیان مردم آنجا را از کاشت باقلی منع کرد و در عوض کاشت کچالو را رواج داد که این موضوع باعث رشد اقتصادی مردم بامیان شد (عارف، ۱۳۹۱: ۱۳۹).
باقلی موارد استفادۀ مختلفی دارد. گاهی شکل خام آن را از بوته می‌چینند و می‌خورند. گاهی آن را به همراه گندم آرد کرده و نان طبخ می‌کنند و گاهی هم به تنهایی آرد می‌کنند و در آب ریخته و برای فربه‌شدن چارپایانی مانند گاو استفاده می‌کنند. همچنین با آن نوعی خوراک‌های هوسانه به نام کوچه باقلی و کوچه پالی تهیه می‌کنند. برای پخت کوچه باقلی، پوست باقلی را کنده و در آب جوش می‌ریزند و به همراه نمک می‌جوشانند و می‌خورند. گاهی هم آن را از بوته جدا می‌کنند و به همان شکل درون آب جوش می‌اندازند. وقتی پخته شد، پوست اصلی را جدا می‌کنند و با نمک می‌خورند (فهیمی، ۱۳۹۶).
منابع: زاهدی، علی‌جان (۱۳۷۸)، پس از جنگ، بی‌جا: بی‌نا؛ سایت بذرام. (بی‌تا). «کاشت باقلا». بازیابی ۲۵ قوس ۱۳۹۶. www.bazram.com؛ عارف، سیدمحمدامین (۱۳۹۱). هزاره‌جات قلب افغانستان. کابل: سعید؛ فهیمی، حسن‌رضا. (۱۳۹۶). مصاحبۀ حضوری صدیقه هاشمی با حسن‌رضا فهیمی. مشهد. ۲۸ قوس ۱۳۹۶.
