بت دره ککرک /Bot_e_Darey_e_Kakrak/
مجسمۀ باستانی
مؤلف: محسن شریفی
جلد اول، ویراست دوم
این بت، مجسمه‌ای ده متری از بوداست که به «بت‌بچه» مشهور بود. اگرچه بیشتر منابع ارتفاع آن را ده متر دانسته‌اند، کهزاد در راهنمای بامیان (۱۳۳۴: ۲۹) و نائل در سایه روشن‌هایی از وضع جامعۀ هزاره ارتفاع آن را ۱۵ متر ذکر کرده‌اند (۱۳۷۲: ۷۷). گودار در کتابش عکسی از این بت به صورت ایستاده آورده است (۱۳۷۲: ۱۰۷)
درۀ ککرک در سه کیلومتری جنوب شرق بت‌های بزرگ بامیان و در یک کیلومتری خرابه‌های شهر غلغله واقع شده است. بت ده‌متری هم در فاصلۀ اندکی از دهن درۀ ککرک، در دیوار شرقی طاقی که رو به سمت غرب کنده شده است، در زیر رواق آن قرار دارد (کهزاد، ۱۳۴۶: ۲۳۶).
این بت که مرکز یک سلسله معابد در درۀ ککرک بوده است، همراه با یک معبد قدیمی و چند تصویر رنگی در جریان حفریات سال ۱۳۰۸ ش کشف شد. تصویرهای رنگی آن به موزیم کابل انتقال داده شد. این تصویرها از دیوارنگارهایِ مهم بودایی آسیا بعد از غارهای آجانتا بود (غارهای آجانتا در ۴۰ کیلومتری شهر جالگائون هندوستان، مجموعۀ ۳۰ غار پر از نقاشی‌های مذهبی دربارۀ بوداست و قدمت آن‌ها به ۲ قرن پیش از میلاد برمی‌گردد) (همان).
طاقی که این بت در آن قرار دارد به صورت حجاری و رنگی تزیین شده است، سطوح اطراف، کف طاق و دیوار صافی که بت بر آن تراشیده شده، تزئینات چونه‌ای (آهکی) شبیه بعضی غارهای مجاور بودای ۵۳ متری دارند. احتمالاً این بت، بعد از بودای ۵۳ متری ساخته شده باشد (گودار، خانم گودار و هاکن، ۱۳۷۲: ۱۰۵).
از البسۀ چونه‌ای (آهکی) آن، جز چند قات که از یک شانه به شانۀ دیگرش فرو رفته است، چیز دیگری باقی نمانده بود (همان). قسمت‌هایی از صورت و بدن این بت بر اثر باد و باران به مرور زمان از بین رفته بود (کهزاد، ۱۳۴۶: ۲۳۶) تا اینکه در ۸ حوت ۱۳۷۹ ش این بت به همراه دو بت بزرگ بامیان به دست طالبان نابود شد (خاوری، ۱۳۹۶: ۱۱۵) و تعداد زیادی از دیوارنگاره‌های معابد آن نیز مورد دستبرد قرار گرفت (عظیمی، ۱۳۹۰: ۱۶۸). از این مجموعۀ باستانی اصلاً حفاظت نمی‌شود و هر کسی می‌تواند بدون هیچ مانعی داخل غارهای آن برود و کنده‌کاری و کاوش کند. تعدادی از غارها هم فعلاً به عنوان آغل گوسفند استفاده می‌شود (خاوری، ۱۳۹۶: ۱۱۵).
منابع: خاوری، جواد. (۱۳۹۶). شگفتی‌های بامیان واقعیت و افسانه. تهران: عرفان؛ عظیمی، محمدعظیم. (۱۳۹۰). افغانستان و نقاط شگفت‌انگیز آن. کابل: الهدی؛ کهزاد، احمدعلی. (۱۳۳۴). رهنمای بامیان. کابل: مطبعه دولتی کابل؛ کهزاد، احمدعلی. (۱۳۴۶). افغانستان در پرتو تاریخ. کابل: مطبعۀ دولتی؛ موسیو گودار. مادام گودار و پروفسور هاکن. (۱۳۷۲). آثار عتیقۀ بامیان در هزارستان، ترجمه احمدعلی‌خان، قم: اسماعیلیان؛ نایل، حسین. (۱۳۷۲). سایه و روشن‌هایی از وضع جامعۀ هزاره. قم: اسماعیلیان.
