اسماعیل خان (زنده در ۱۳۰۹ ق)
از سران شیخۀ ارزگان
مؤلف: علی‌مدد شریفی و حسن‌رضا فهیمی
جلد اول، ویراست دوم
اسماعیل خان فرزند برخوردار ساکن شِیخَۀ ارزگان بود. سردار عبدالقدوس خان در دومین سال جنگ در سال ۱۳۰۹ ق / ۱۸۹۱ م از چنارتو وارد ارزگان شد. نیروهای حکومت به ۲۰ هزار نفر می‌رسیدند. مردم ارزگان بعد از درگیری با نیروهای دولتی تسلیم شدند و سلاحشان را به نیروهای حکومت تحویل دادند.
در زمان اجرای خلع سلاح، ده تن از بزرگان مردم ارزگان یعنی سید یوسف، علی‌مدد، علی‌حسین، محمدعلی، علی‌نقی، فیض‌الله مهتر، محمداسلم، خداداد، جمعه‌علی و اسماعیل خان نزد سردار عبدالقدوس رسیدند و اظهار اطاعت کردند.
از آن‌جا که عبدالقدوس خان قبلاً پیام داده بود که هرکس در مرحلۀ اول تسلیم شود، تکریم می‌شود؛ ازاین‌رو اسماعیل خان و افراد همراهش را با دادن پاداش و سندِ بزرگیِ قوم به منازلشان برگرداند. سپس فرمانی از طرف امیر صادر شد؛ آنانی که با دولت کابل مخالفت می‌کردند و خود را «دولت پنجم» نامیده‌اند، باید دستگیر شوند که اسماعیل خان یکی از این افراد بود. در نتیجه آنان به کابل فرستاده شده و زندانی شدند. بعد از زندانی‌شدن آنان، امیر دستور داد تا فرزندان و وابستگان آنان را نیز به کابل اعزام کنند (کاتب، ۱۳۹۳، ج ۳، ب ۱، ۸۴۰ تا ۸۴۲). در این زمینه اطلاعات بیشتری در منابع تاریخی درج نشده است.
منبع: کاتب، فیض‌محمد. (۱۳۹۳). سراج‌التواریخ. جلد ۳. بخش ۱. تهران: عرفان.
