اقبال بیگ (؟ تا ۱۳۴۸ ق)
از سران سه‌پای اجرستان
مؤلف: محمدجواد صفدری
جلد اول، ویراست دوم
اقبال بیگ فرزند غلام‌حسین خان در نیمۀ دوم قرن ۱۳ ش در قریۀ اِسکان سه‌پای اجرستان (مرکز ولسوالی میرامور دای‌کندی) متولد شد. با اینکه گوشه‌هایی از زندگی اقبال بیگ که مرتبط با رفتار امیر عبدالرحمان خان بوده است به طور دقیق به قلم فیض‌محمد، کاتبِ دربار وقت ثبت شده است، اما تاریخ دقیق ولادت و وفاتش در اختیار نیست.
در روز ۸ صفر ۱۳۰۴ ق / ۶ نوامبر ۱۸۸۹ م نامه‌ای از سوی امیر عبدالرحمان خان نوشته‌شده و در آن از اقبال بیگ و میر فیضک بیگ و محمدرضا بیگ سه‌پای باشندگان کوه‌های غرب شمالی و شرق جنوبی نهر هیرمند به‌عنوان کسانی یادشده است که دولت امیر عبدالرحمان خان را تأیید کرده‌اند و از فرامین او اطاعت کرده‌اند (کاتب، ۱۳۹۳، ج ۳، ب ۱: ۳۵۴).
در ۱۲ رجب ۱۳۱۰ ق / ۳۰ جنوری ۱۸۹۳ م با صدور فرمان دستگیری سران هزاره از سوی امیر عبدالرحمان خان، اقبال بیگ به همراه چند تن دیگر به دست والی اجرستان دستگیر شد. آن‌ها به همراه عیال و فرزندانشان به کابل فرستاده شدند و مال و متاع و ملک و دواب و مواشی‌شان مصادره شد (کاتب، ۱۳۹۳، ج ۳، ب ۲: ۴۲).
اقبال بیگ در سال ۱۳۰۹ ق / ۱۸۹۲ م با دختر عطا بیگ ازدواج‌کرد. او با همسرش به بود و باش در اقامت‌خانۀ ملا یوسف رستاقی در کابل وادار شد. در سال ۱۳۱۱ قمری (۱۲۷۲ ش، ۱۸۹۳ م) مرض وبا پدید آمد و امیر عبدالرحمان برای دوری جستن از این بیماری عازم ییلاق پغمان شد و اقبال بیگ با استفاده از این فرصت فرار کرد (همان).
در این زمان عبدالرحمان خان دستور دستگیری تمام میران و بزرگان قوم هزاره را داده بود، اقبال بیگ عریضه نوشت و از فرار خود تقاضای عفو و گذشت از تقصیر کرد. عبدالرحمان خان در سوم ماه صفر همان سال پاسخ داد و درخواست عفو وی را پذیرفت و دلیلش را رابطۀ خویشاوندی دانست، چون از خانوادۀ آن‌ها زن اختیار کرده بود (همان: ۱۹۶). (البته رابطۀ خویشاوندی در سراج‌التواریخ و وقایع دارالسلطنه یافت نشد، منتها محمدنبی متقی، پژوهشگر تاریخ هزاره بر اساس تحقیقاتی که انجام داده است بر این باور است منظور از شاه‌ناز آغه همان زهرا دختر حسین بیگ و برادرزادۀ اقبال بیگ است) (متقی، ۱۳۹۸). آزادی اقبال بیگ در ۱۳ صفر ۱۳۱۱ ق / ۲۶ اگوست ۱۸۹۳ م به همراه ۴۴۸ تن از زن و مرد سران هزاره ذکر شده است (همان: ۱۹۶).
اقبال بیگ برای اینکه دوباره دست به نافرمانی نزند به کابل فراخوانده شد و محل اقامت او به همراه زن و فرزندانش در قریۀ افشار تعیین شد. در مدت اقامت اجباری، از سوی دولت برایش مستمری مقرر شد. با مستمری‌ای که دریافت می‌کرد زندگی‌اش را سپری کرد تا اینکه فوت کرد. پس از فوت اقبال بیگ، سالیانه دو هزار و چهل روپیۀ کابلی به نام محمدحسن خان پسرش پرداخت می‌شد (همان: ۱۸۳ تا ۱۸۴). از اقبال بیگ پسر دیگری نیز یاد شده است به نام محمدنعیم خان که در ۲۱ شوال ۱۳۴۸ ق / ۲ اپریل ۱۹۲۹ م به اتهام حمله به کابل علیه حبیب‌الله خان، دستگیر و زندانی شد (کاتب، ۱۳۹۲: ۶۸).
منابع: کاتب، ملا فیض‌محمد. (۱۳۹۲). تذکرةالانقلاب. کابل: میچید؛ کاتب، ملا فیض‌محمد. (۱۳۹۳). سراج التواریخ. جلد ۳. بخش ۱. تهران: عرفان؛ کاتب، ملا فیض‌محمد. (۱۳۹۳). سراج التواریخ. جلد ۳. بخش ۲. تهران: عرفان؛ متقی، محمدنبی. (۱۳۹۸). مصاحبۀ حضوری پروین ولی‌زاده با محمدنبی متقی. ۲۹ سرطان ۱۳۹۸.
