امباغ /Ambâq/
نسبت زنان یک مرد به یکدیگر
مؤلف: صدیقه هاشمی
جلد اول، ویراست دوم
همسران متعدّد یک مرد، نسبت به یکدیگر، «امباغ» خوانده می‌شوند. در برهان قاطع، این واژه «اَنْباغ» ثبت شده است و به واژۀ «انباز» رجوع داده شده است. ذیل کلمۀ «انباز» به معنی شریک و رفیق آمده است که در زبان پهلوی، واژۀ انباز، hambagh تلفظ می‌شود (تبریزی، ۱۳۵۷، ج ۱: ۱۶۴).
گرچه چندزنی مجاز است، اما تک‌همسری متداول‌ترین شکل ازدواج در هزاره‌جات است. معمولاً مردانی چند همسر اختیار می‌کنند که بنیۀ مالی خوبی دارند. از گذشته معمول بوده است که خان‌ها و زمین‌داران، بیگ‌ها و ثروتمندانی که توان مالی کافی برای پرداخت هزینه‌های زندگی داشتند، دو، سه، چهار و گاهی بیشتر از این تعداد همسر می‌گرفتند و این تعداد زیاد زن‌ها، نشانۀ قدرت و بزرگی و منزلت اجتماعی بالا بوده است. به عنوان مثال، یوسف بیگ شارستانی در طول زندگی خود ۵ و نهایتاً ۸ زن داشته است (یوسفی، ۱۳۹۸).
در بسیاری موارد تقاضای ازدواج یک مرد متأهل ثروتمند برای ازدواج با دخترِ خانواده‌های فقیر پذیرفته می‌شود. زنان یا دخترانِ بی‌سرپرست و دخترانی که سن بالایی دارند نیز ممکن است امباغ‌شدن را پذیرا شوند. گاهی اتفاقاتی مانند مرگ شوهر، باعث می‌شود که زن به عقد برادر کوچک‌تر شوهر سابق خود درآید و اگر برادر کوچک‌تری نباشد به همسری برادر بزرگ‌تر درآید که خود متأهل است.
اصطلاح امباغ‌داری در میان هزاره‌ها، به معنای روابطی است که میان امباغ‌ها برقرار است. ورود زن جدید به خانواده، می‌تواند مایۀ بروز مشکلات و نزاع‌های خانوادگی شود. در خیلی از موارد، همسر اول، با تجربه‌ای که دارد و با فشار بر شوهر، حاکمیت خود را تثبیت می‌کند. این موضوع مخصوصاً زمانی واقعیت پیدا می‌کند که زن اول داوطلبانه به شوهرش پیشنهاد کرده باشد که به هر علّتی همسر دیگری اختیار کند. اما اگر نتواند حاکمیت خود را روی همسر دوم تثبیت کند، احتمالاً مشکلات خانوادگی نیز آغاز می‌شود (پولادی، ۱۳۸۷: ۵۱۶). عدّۀ معدودی از امباغ‌ها با یکدیگر روابط حسنه دارند، امّا غالباً به یکدیگر به چشم رقیب نگاه می‌کنند و روابط میانشان توأم با حسادت و چشم و هم‌چشمی است. نزاع‌ها و اختلافات میان زنان یک مرد، انگیزه‌ها و دلایل مختلفی دارد، از جمله: تلاش برای تصرف عشق انحصاری شوهر، دعواهای میان فرزندان، روابط میان خانواده‌های امباغ‌ها با یکدیگر و از این قبیل موارد. در این میان نقش مرد اهمیت ویژه‌ای دارد، چرا که تبعیض میان زنان از سوی شوهر (به لحاظ احساسی و عاطفی و نیز از جنبۀ مالی)، مشکلاتی را در خانواده‌هایی که چند امباغ در آن حضور دارند، ایجاد می‌کند. تسلّط مرد بر اوضاع خانواده و رعایت عدالت از سوی او میان همسران در موارد فوق می‌تواند از میزان تنش‌ها و اختلافات میان امباغ‌ها بکاهد.
منابع: تبریزی، محمدحسین‌بن خلف. (۱۳۵۷). برهان قاطع. جلد ۱. تهران: امیرکبیر؛ پولادی، حسن. (۱۳۸۷). هزاره‌ها. ترجمۀ علی عالمی کرمانی. تهران: عرفان؛ یوسفی، عبدالصمد.(۱۳۹۸). مصاحبۀ حضوری ابراهیم حکمتی با عبدالصمد یوسفی (نواسۀیوسف بیگ شارستانی). ۲۲ دلو ۱۳۹۸.
