امنی، صفرعلی (۱۲۹۰ تا ۱۳۴۹ ش)
شاعر، روزنامه‌نگار
مؤلف: محمدحسین فیاض
جلد اول، ویراست دوم
صفرعلی امنی اصالتاً از هزاره‌های بهسود بود (پیام، ۱۳۸۲: ۲۰۹) و در سال ۱۲۹۰ ش / ۱۹۱۱ م در روستای گوالیان هرات به دنیا آمد (رستمی، ۱۳۸۷: ۴۲).
تحصیلات ابتدایی را در هرات و تحصیلات عالی را در دارالمعلمینِ کابل به اتمام رساند. بعد از فراغت، سرمعلم مکتب شمارۀ دو هرات شد. امنی حدود شش سال (۱۳۰۷ تا ۱۳۱۳ ش) در این سمت انجام وظیفه کرد و سپس به عنوان مدیرمسئول مجلۀ بلدیۀ هرات مشغول به کار شد. در سال ۱۳۱۷ ش برای سردبیری روزنامۀ اصلاح به کابل دعوت شد.
حسین نایل معتقد است که امنی منتقدی بی‌پروا بود. زمانی که می‌شنید کسی مظلوم واقع شده، ابتدا دربارۀ موضوع تحقیق گسترده‌ای انجام می‌داد و زمانی که به حقانیت آن فرد یقین پیدا می‌کرد، با تمام توان از حقوقش دفاع می‌کرد. در زمینۀ نا‌هنجاری‌های اجتماعی و حقوقی بی‌باکانه قلم می‌زد (نایل، ۱۳۷۹: ۳۶۹). وی مقاله‌ای با اسم مستعار با عنوان «هزاره و بلای استثمار» دربارۀ قبالۀ مدرسۀ محمدیه واقع در تپه‌سلام کابل و انتقاد از اینکه آیت‌آلله سید سرور واعظ آن را به نام خود ثبت کرده بود، نوشت که باعث موضوع‌گیری تند علمای دینی نسبت به او شد (غرجستانی، ۱۹۸۹: ۲۱۱).
امنی پس از یک سال فعالیت در روزنامۀ اصلاح، به دلیل افکار و زبان تند و انتقاد از سیاست‌های حکومت به مدت هفت سال در دهمزنگ زندانی و در سال ۱۳۲۵ش آزاد شد (ناصری، ۱۳۸۰، ج ۲: ۲۵؛ نایل، ۱۳۷۹: ۳۷۰ و پیام، ۱۳۸۲: ۲۰۹) آزادی او پس از خیزشِ ابراهیم خان گاوسوار و استعفای هاشم خان، و در زمان صدارت شاه‌محمود خان و ایجاد فضای نسبتاً باز سیاسی در کشور بود (ناصری، ۱۳۸۰، ج ۲: ۲۵). او پس از آزادی از زندان از سال ۱۳۲۶ تا ۱۳۲۹ش به عنوان بازرس در دیپوی تعاونی هرات و سپس به عنوان مدیر لوازم قومندانی امنیۀ هرات و از سال ۱۳۳۳ تا ۱۳۳۸ در کابل به عنوان مدیر لوازم بلدیۀ کابل انجام وظیفه کرد. در سال ۱۳۳۹ ش مدیر محاسبۀ مؤسسات جنگلک شد و از سال ۱۳۴۰ تا ۱۳۴۴ ش مدیر تفتیش و مدعی‌العموم ریاست انحصارات دولتی بود. از سال ۱۳۴۴ تا سال ۱۳۴۹ ش به عنوان مدیر تفتیش دستگاه ساختمانی افغانی مشغول به فعالیت بود (نایل، ۱۳۷۹: ۳۷۱).
مطالعۀ تاریخ، فلسفۀ تاریخ و سرگذشت چهره‌های نامدار تاریخ از علاقه‌مندی‌های او بود. در مسائل تاریخی اطلاعات وسیع و عمیقی داشت. در سال‌های آخر عمر خود به تألیف تاریخ ملیت‌های افغانستان مشغول بود و جلد اول آن را تمام کرد (همان: ۳۷۰).
مقاله‌های تاریخی او در نشریه‌های پیام امروز، سبا و پیام وجدان به چاپ می‌رسید. اغلب مقالات امنی دربارۀ تاریخ هزاره است و از این میان «هزاره، مغول است یا آریایی؟» و «هزاره، وسیلۀ بلای استثمار» در نشریۀ سبا چاپ شد. امنی کتابی مفصل دربارۀ تاریخ هزاره نوشته بود. نظر به صحبت خودش، مدت بیست سال دربارۀ تاریخ هزاره‌ها تحقیق کرده بود. اما این کتاب چاپ نشد و معلوم نیست که بازماندگانش آن را نگه داشته‌اند یا نه (غرجستانی، ۱۹۸۹: ۱۲۱).
امنی در قالب‌های قصیده، غزل، دوبیتی و رباعی شعر می‌سرود و روحیۀ انتقادی او در شعرهایش نیز بازتاب می‌یافت. از این جهت، وی همیشه سوژه‌های نو داشت (نایل، ۱۳۷۹: ۳۷۱).
صفرعلی امنی در تاریخ ۳ میزان ۱۳۴۹ در اثر مریضی جگر در کابل از دنیا رفت (نایل، ۱۳۹۷، ج ۴: ۷۰) و در کارتۀ سخی دفن شد (رستمی، ۱۳۸۷: ۴۲). وی پیش از وفات در پی جمع‌آوری اشعار خود بود. به قول رستمی هروی، مجموعه شعر گل‌های پژمرده از این شاعر به یادگار مانده است (رستمی، ۱۳۸۷: ۴۲). اما حسین نایل معتقد است که از اشعار جمع‌آوری شده و جلد اول تاریخ ملیت‌های افغانستان خبری نیست (نایل، ۱۳۷۹: ۳۷۳).
منابع: پیام، علی. (۱۳۸۲).«نمایه تفصیلی روشنفکران». در فصلنامۀ خط سوم. مؤسسۀ فرهنگی درّ دری. شمارۀ ۳ و ۴. صص ۲۰۷ تا ۲۲۴؛ رستمی هروی (عطار)، محمدظاهر. (۱۳۸۷). کاج‌ها هنوز ایستاده‌اند. هرات: بنیاد احمدشاه مسعود؛ غرجستانی، محمدعیسی. (۱۹۸۹). هزاره‌ها و هزارستان. کویته: شورای فرهنگی اسلامی افغانستان؛ ناصری داوودی، عبدالمجید. (۱۳۸۰). مشاهیر تشیع در افغانستان. جلد ۲. قم: مؤسسۀ امام‌خمینی؛ نایل، حسین. (۱۳۷۹). یادداشت‌هایی دربارۀ سرزمین و رجال هزاره‌جات. قم: مرکز فرهنگی نویسندگان افغانستان؛ نائل، حسین. (۱۳۷۹). مسائل هزاره. جلد چهارم. چاپ اول. کابل: بنیاد اندیشه.
