انداز بنداز /Andâz_bendâz/
رسم مردمی
مؤلف: صدیقه هاشمی
جلد اول، ویراست دوم
«انداز بنداز» از رسومی است که برای همکاری و کمک‌رسانی به یکدیگر در میان مردم رایج است. البته به «انداز» و «دادانداز» نیز معروف است. منظور از آن، جمع‌کردن پول مورد نیاز برای انجام کاری عام‌المنفعه یا همگانی است. این رسم در مواقعی اجرا می‌شود که به مشارکت مالی تمامی اعضای قریه برای برخورداری از یک منفعت همگانی نیاز باشد.
مثلاً ممکن است یک جوی آب یا ناوور (حوض یا بند کوچک محلی که مردم آب را در آن ذخیره کرده و در موقع نیاز برای کشتزارهای خود استفاده می‌کنند) یا سرک به تعمیر نیاز داشته باشد و یا بخواهند مسجد یا حسینیه‌ای احداث کنند و یا مأموران دولتی برای انجام کاری از مردم رشوه مطالبه کنند. در چنین مواردی، برای تأمین هزینه‌ها، انداز بنداز عمومی صورت می‌گیرد و نوع و مقدار کمک تعیین می‌شود و هر خانواده باید سهم خود را پرداخت کند و اگر فرد یا خانواده‌ای بیشتر از آن بخشید، این عمل او نوعی جوان‌مردی به شمار می‌آید. همچنین در مراسم ترحیم، افراد مقداری پول برای کمک به صاحب‌عزا، انداز می‌کنند. علاوه بر این‌ها، در گذشته ارباب منطقه، از هر خانواده «مرغ نوروزی» (مرغی که هر خانواده باید در اول بهار به ارباب می‌داد) یا یک سیر (حدود ۷ کیلوگرام) گندم از طریق انداز دریافت می‌کرد (فیاض، ۱۳۹۶؛ برهانی، ۱۳۹۶).
غالباً انداز‌ها به صورت نقدی انجام می‌شود، اما گاهی هم به شکل غیرنقدی است، مثلاً درخت برای پوشاندن سقف مسجد یا در و پنجره و یا هرگونه جنس و کالای مفید دیگر. ترجیحاً موسفید قریه یا داروغه یا مسئول مالی تعیین‌شده، کمک‌ها را جمع‌آوری می‌کند.
انداز بنداز یک رسم کاملاً داوطلبانه نیست و در بسیاری مواقع، فشار جمعی شدید و ترس از طردشدن موجب می‌شود تا همه در آن شریک شوند. مشارکت نکردن در این کمک‌رسانی گروهی، تبعاتی منفی برای فرد به‌همراه خواهد داشت. مثلاً دیگر کسی با او معاشرت و دادوستد نمی‌کند؛ چوپان قریه گوسفندان او را به چرا نمی‌برد؛ ملّای مکتب برای صرف غذا به خانۀ او نمی‌رود (چون در قریه‌های هزاره‌جات معمول است که سالانه یک ملّا را برای رسیدگی به امور دینی مردم و تدریس در مکتب‌خانه قریه به خدمت می‌گیرند و او هر روز برای وعده‌های صبحانه و چاشت و شام، مهمان یکی از اهالی روستاست که به «نوبت آخوند» معروف است)؛ اگر در تشییع جنازه سهم نگیرد، نشانۀ خسّت او خواهد بود و دیگران هم در آینده با او همکاری نخواهند کرد. همچنین اگر همسایه‌های ارباب مرغ نوروزی را ندهند سال بعد به آن‌ها زمین اجاره داده نخواهد شد (مفهوم «همسایه» در هزاره‌جات با دیگر مناطق فرق دارد. مراد از همسایه در این‌جا خانواده‌های دیواربه‌دیوار یکدیگر نیست؛ بلکه کسانی هستند که روی زمین فرد دیگری کار می‌کنند و از او دستمزد می‌گیرند). علاوه بر فشار ناشی از حضور در جمع، گاهی اجبارها و ظلم اعمال‌شده از سوی حکومت برای دریافت برخی از مبالغ از مردم نیز موجب همکاری همگان می‌شود (رضایی، ۱۳۹۶).
منابع: برهانی شارستانی، محمدعلی. (۱۳۹۶). مصاحبۀ اینترنتی صدیقه هاشمی با محمدعلی برهانی شارستانی. ۲۷ اسد ۱۳۹۶؛ رضایی، حسن. (۱۳۹۶). مصاحبۀ تلفنی صدیقه هاشمی با حسن رضایی. ۱ سنبله ۱۳۹۶؛ فیاض، محمدحسین. (۱۳۹۶). مصاحبۀ اینترنتی صدیقه هاشمی با محمدحسین فیاض. ۲۷ اسد ۱۳۹۶.
