اسب‌دوانی ؛ مسابقه و سرگرمی

متن مقاله

مسابقۀ اسب‌دوانی (پیگاه) از تفریحات جذاب و پرطرفدار در کشور و از جمله در هزاره‌جات است که در مواقع مختلف سال و در مراسم شادی و جشن‌های ملی و محلی انجام می‌شود. محل برگزاری مسابقه معمولاً دشتی صاف و هموار است و مردم از روی بلندی‌های اطراف آن، مسابقه را تماشا می‌کنند. طول میدان بازی به اندازه‌ای در نظر گرفته می‌شود که انتهای میدان در حیطۀ دید تماشاچیان باشد. این مسابقه به دو شکل یِرغَه (راه ‌رفتن آرام و نمایشی اسب) و چارپورتَه (حرکت سریع و چهارنعل اسب) بین سوارکاران ماهر انجام می‌شود (دلجو، ۱۳۹۲: ۴۲۸ و ۴۲۹).
سید محمدابراهیم شاه عالمی در «تاریخ حالات طوایف بربری» یکی از سرگرمی‌های طایفۀ بربری را اسپ‌دوانی بیان می‌کند و نحوۀ اجرای مسابقۀ اسپ‌دوانی آنان را با صفت «تحیر» در چهار مرحله توضیح می‌دهد: «۱. تخم‌مرغ را به شاخصی که تقریباً شش متر ارتفاع دارد، آویخته و در حالت سواری با سرعت عبور با گلوله برمی‌دارند؛ ۲. دستمالی در جولانگاه گسترده، حین‌العبور با کمال سهولت با دست از زمین می‌ربایند؛ ۳. چوبی از گز که تقریباً یک متر طول و گره دور آن است، در زمین صلب می‌کوبند، قسمی که چهار سانتی بیش در سطح زمین نمایان نیست که برای پیش‌بینی علامتی بر آن گذاشته و با نیزۀ مرصعی که متجاوز از ده متر است، از زمین می‌کشند؛ ۴. نشانه‌ای به مسافت یک‌صد متر به سمت یسار جولانگاه قرار داده، حین‌العبور با گلوله آشنا می‌نمایند (نائل، ۱۳۹۷، ج ۲: ۱۲۱)».

اگر مسابقه بین دو گروه از خویشان عروس و داماد از دو طایفۀ مختلف برگزار شود، حساسیت و هیجان بیشتری دارد. سوارکاران دامادخیل و عروس‌خیل با اسب‌هایشان که با رواندازهای قالیچه‌ای تزئین شده‌، وارد میدان می‌شوند و بعضی از آن‌ها با اسب‌های خود حرکات نمایشی انجام داده و توجه همه را به خود جلب می‌کنند. قبل از شروع مسابقه آنان باید تمام تزئینات اضافی اسب‌ها را به استثنای زین، تنگ، قیزه و رکاب بردارند.
اجرای مسابقه به این ترتیب است که سوارکاران با اسب‌هایشان در خط شروع به صورت آماده‌باش قرار می‌گیرند. داور که خود بر اسبی سوار است، بعد از مطمئن ‌شدن از اینکه همه در یک ردیف و کنار هم قرار گرفته‌اند، با تکان ‌دادن یک دستمال یا فَیر هوایی با تفنگ، شروع مسابقه را اعلام می‌کند و سوارکاران با شدت تمام، به سوی آخر میدان می‌تازند. برد در چنین مسابقاتی نه تنها به قوت و قدرت دوندگی اسب‌ها که به مهارت و تجربۀ خوب سوارکاران نیز بستگی دارد. در برگشت از آخر میدان و نزدیک‌شدن به خط پایان مسابقه، سرعت اسبان و تلاش سوارکاران زیاد شده و در نهایت اسب و سوارکار برنده و مقام‌های بعدی معلوم می‌شود. جایزۀ برندگان در هر مراسم و در بین هر قوم و قبیله و طایفه به فراخور بضاعت مالی آنان متفاوت است (دلجو، ۱۳۹۲: ۴۲۸ و ۴۲۹). در عروسی‌های خانواده‌های ثروتمند به برندگان انعام می‌دهند که معمولاً دستار، گوسفند، بز، چپن یا پول نقد است (نایل، ۱۳۹۷، ج ۳: ۶۵).

منابع: دلجو، عباس. (۱۳۹۲). تاریخ باستانی هزاره‌ها. کابل: امیری؛ نایل، حسین. (۱۳۹۷). مسائل هزاره. جلد دوم. چاپ اول. کابل: بنیاد اندیشه؛ نایل، حسین. (۱۳۹۷). مسائل هزاره. جلد سوم. چاپ اول. کابل: بنیاد اندیشه.