معرفی کتاب «فرهنگ هزاره در سیمای مردم مالستان»
مرجعی معتبر برای شناخت فرهنگ و مردم هزاره
کتاب «فرهنگ هزاره در سیمای مردم مالستان» نوشتۀ حجت‌الاسلام شیخ عزیرالله علی‌زاده مالستانی، یکی از آثار برجسته و جامع در حوزۀ فرهنگ‌شناسی، مردم‌نگاری و تاریخ محلی افغانستان است. این اثر ارزشمند حاصل چند دهه تحقیق میدانی، مشاهده، گفت‌وگو با اهالی منطقه، ثبت خاطرات و تجربیات شخصی نویسنده است که در قالبی علمی و دقیق تدوین شده است.
نگارش کتاب برخاسته از دل واقعیت‌های اجتماعی و فرهنگی است. نویسنده در دهه‌های اخیر علی‌رغم تحولات سیاسی که کشور از سر گذارنده است، حضور مستمر در ولایت غزنی و ولسوالی مالستان داشته است و به نوعی آنچه از اجتماع، تاریخ و فرهنگ نقل کرده است، در واقع چشم‌دیدهای اوست که حاصل آن تجربیات ناب و بی‌واسطه‌ایی است که در قالب متن در اختیار خوانندگان آثارش قرار داده است.
مقدمۀ استاد ابوطالب مظفری یکی از امتیازات کتاب است. او نثر ساده و بی‌تکلف نویسنده را از ویژگی‌های مهم کتاب می‌داند، به نظر او علی‌زاده در این اثر از فرم‌های نگارشی متنوعی چون مقاله‌نویسی تا فرمت دایرة‌المعارفی و قاموس‌نویسی و نیز من‌نگاری‌های مانند خاطره و غیره بهره برده است که هر کدام معاییر و مناسک ویژه دارد و کاری دشوار است.
ساختار و محتوای کتاب: از جغرافیا تا چیستان‌ها
کتاب در پنج بخش اصلی و بیش از ۱۰۰۰ صفحه تدوین شده است:
بخش اول با عنوان مالستان‌شناسی، به معرفی جغرافیای طبیعی، انسانی، طوایف، قریه‌ها، رودخانه‌ها، گیاهان، جانوران، بزرگان اقوام، علما، شاعران، هنرمندان و مراکز آموزشی و درمانی منطقه می‌پردازد.
بخش دوم به فرهنگ هزارگی در مالستان اختصاص دارد و به شیوه‌ای بسیار دقیق و مستند، آداب و رسوم، غذاها، صنایع‌دستی، باورهای محلی، افسانه‌ها، ضرب‌المثل‌ها، طنزها و مراسم آیینی مانند عروسی، چله‌بری، نذرها و تشییع جنازه را توصیف می‌کند.
در بخش سوم، نویسنده فرهنگ لغات عامیانه مردم منطقه را گردآوری کرده و به‌ترتیب الفبا دسته‌بندی کرده است.
بخش چهارم به خاطرات شخصی و روایت‌های تاریخی اختصاص دارد و حاوی نکاتی ارزشمند دربارۀ زندگی روزمره، مهاجرت‌ها، جنگ‌ها، درمان‌های سنتی، سلوک روحانی و حتی فضای مجازی است.
بخش پنجم کتاب نیز شامل نگارخانه‌ای از تصاویر تاریخی، نسخه‌های خطی و عناصر دیداری فرهنگ مالستان است.
اهمیت کتاب برای فرهنگ هزاره و مطالعات بومی
کتاب «فرهنگ هزاره در سیمای مردم مالستان» نه‌تنها یک مرجع بومی‌نگارانه است، بلکه به‌نوعی بانک اطلاعات فرهنگی منطقه نیز محسوب می‌شود.
نویسنده با نگاهی انسان‌شناسانه، تلاش کرده است تا ظرافت‌های فرهنگی، باورهای شفاهی، اصطلاحات محلی، و نظام آموزشی سنتی منطقه را با دقت و احترام ثبت کند. استفاده از واژگان محلی، آوانگاری دقیق آن‌ها و بازتاب زبان زنده مردم، این اثر را به منبعی مهم برای زبان‌شناسان و فرهنگ‌پژوهان نیز تبدیل کرده است.
در روزگاری که فرهنگ‌های محلی به‌سرعت در حال فراموشی هستند، چنین آثاری ارزش دوچندان دارند. کتاب حاضر الگویی موفق از مستندسازی فرهنگ‌های در حال زوال است و می‌تواند الهام‌بخش پژوهشگران سایر مناطق نیز باشد.
📘 این کتاب در بهار ۱۴۰۴ توسط انتشارات دارالعلم قم در ۱۰۱۴ صفحه چاپ شده و به‌زودی رونمایی خواهد شد.
