قریهای در ولسوالی میرامور ولایت دایکندی
مؤلف: محمداسلم جوادی و محمدهاشم علیزاده
جلد اول، ویراست دوم
اسپوک از قریههای ولسوالی میرامور ولایت دایکندی است (قاموس جغرافیایی افغانستان، ۱۳۳۵، ج ۱: ۵۹). اُسپُوک از شرق به قریۀ فولاد، از شمال و شمال غرب به قریۀ صدخاک، از غرب به قریۀ تگاب (مرکز ولسوالی میرامور) و از جنوب به قریۀ اُنَکَه و امید متصل است. فاصلۀ آن با مرکز ولسوالی ۸ کیلومتر و با مرکز ولایت، حدود ۱۱۸ کیلومتر است (باهنر: ۱۳۹۸).
دربارۀ دلیل نامگذاری آن گفته شده است که اسپوک احتمالاً یک واژۀ ترکی به معنی مکان بلند و دامنۀ کوه باشد. این قریه بنا بر موقعیت جغرافیایی آن، هم نسبت به قریههای اطراف در جایگاه بلندتری قرار دارد و هم در دامنۀ دو کوه بزرگ کَرُول و چَمبَر قرار گرفته است (حسینی: ۱۳۹۸).
طبق آمار سال ۱۳۹۵ ش وزارت احیا و انکشاف دهات، در حدود ۱۶۵ خانوار در این قریه زندگی میکنند (مدیریت عمومی امور اجتماعی و انکشافی ولایت دایکندی، ۱۳۹۵). ساکنان این قریه، هزاره و از طایفههای میرو، تاجیکو و اَکَی یا بُوبَک تشکیل شدهاند (شفق، ۱۳۹۶، باهنر: ۱۳۹۸).
این قریه متشکل از هشت قریۀ کوچک، به نامهای جَوزَرِی، قَلَه (قلعه)، چِلمَنِی (چهلمن)، پِیتِیو (پیتاب)، سِچِیو (سیاچوب)، تُوب، پَیدَهمَنَک و گُلخَرَنده است (باهنر: ۱۳۹۸).
کهنسالان و مطلعان قریه میگویند، اسپوک محل سکونت شخصی به نام «میردوستی»، پسر میرامور بوده است. پسران و نوادههای او، میر اکرم بیگ، میرسعادتیار، نیاز خان، شادی خان، محمدحسین خان، بومان بیگ، ممد بیگ (محمد بیگ) و کریم بیگ نیز از ساکنان این قریه بودهاند و لوحۀ قبر اکثر آنان در قبرستان قریه موجود است. قلعۀ نیاز خان نیز در قریۀ قَلَه موقعیت داشته است. اکثریتِ طایفۀ مِیرُو که در قریههای همجوار اسپوک ساکناند، از نوادههای میردوستیاند. بر اساس اسناد موجود و به تناسب فاصلۀ نسل حاضر تا میردوستی که ۱۵ نسل را شامل میشود، قدمت سکونت در این قریه را میتوان به ۲۷۰ سال قبل تخمین زد (باهنر: ۱۳۹۸).
این قریه از طرف جنوب به شرق، در دامنۀ کوههای بلند کُرُول، کَندُوسَنگ، چَنبَر و سَوُزنَو (سبزنَو) موقعیت دارد و شکل مثلث را به خود گرفته است. این قریه دارای زمینهای زراعتی هموار و نیمههموار بوده و کوههای اسپوک سرچشمههای آبی آن را تشکیل میدهد (باهنر: ۱۳۹۸). آب و هوای قریه نسبتاً سرد و برف باری در آن زیاد است (شفق: ۱۳۹۶).
منابع اصلی درآمد این مردم زراعت و مالداری است. از محصولات زراعتی آن میتوان از جو، جواری، گندم، نخود و… نام برد. میوهجات آن عبارت است از توت، زردآلو، بادام و سیب. درختان بیمیوه مانند بید، اَرهَر، اُلیاد و خربید هم دارد. غِیغُو، بَدرَه، کَمَی، چُوکُرِی، راف و کُودَه از جمله گیاهان صحرایی کوههای اسپوک است که سهولت فراوانی برای مالداری ایجاد کرده است. منبع دوم درآمد این قریه صنعت آهنگری است. شکلدهی ابزار آهنی محلی مانند چاقُو، قادُور، کَرَند، دِیگ ارمنی و… از ابتکارات مردم این قریه به حساب میآید. چاقوی اسپوک در تمام مناطق مرکزی افغانستان شهرت دارد. جمعه بیگ، قاسم بیگ و استا ابراهیم از آهنگران معروف قدیمی و استا سلطان، استا محمدعلی، استا خدارحیم و استا بومان از آهنگران معروف فعلی هستند. سومین منبع درآمد این مردم، تجارت و دکانداری است. علاوه بر موارد فوق، تعدادی از این مردم از طریق معلمی، گِلکاری، موتروانی و مهاجرت در سایر ولایات و کشورهای همسایه نیز امرار معاش میکنند (سعادت: ۱۳۹۶؛ باهنر: ۱۳۹۸).
برگزاری مراسم دهۀ اول محرم، خویشی (مراسم نامزدی)، طوی (مراسم عروسی)، توشۀ راه (مصارف روز تدفین)، چیل (برگزاری اربعین یا چهلم وفات) و محافل عیدهای نوروز، فطر و قربان در اسپوک رایج است. از جمله رسمهای روز عروسی، قُودَغو، گوساله چَپچِی و شابال (همراهان صمیمی داماد) است. در این گونه محافل معمولاً از غذاهای محلی مانند لِیتی، نانبَتَه، حلوای سُرخ، چَبجُوش، قوروتی، آش و… استفاده میکنند (باهنر: ۱۳۹۸).
مصارف گزاف توشۀ راه در این قریه تقریباً از بین رفته است و تنها با نان خشک که از طرف اهالی قریه تهیه میشود و چای شیرین از مشایعتکنندگان پذیرایی میشود؛ اما مصارف چیل در این قریه بیشتر از دیگر مراسم است (همان).
در اسپوک، دو منبر / حسینیه کلان وجود دارد. همۀ اهالی قریه به لیسههای ذکور و اناث تَگِیو (تگاب) دسترسی دارند. در سال ۱۳۹۷ ش «مکتب ابتدائیه مختلط اسپوک» نیز از طرف معارف در این قریه پایهگذاری شده است (همان).
از مشاهیر گذشته و معاصر قریه میتوان به کریم بیگ، محمد بیگ، یوسف بیگ، خالقداد، گنجعلی، حسینداد بیگ، علیظفر بیگ، محمدعلی فقیه کربلایی، داروغه کربلایی، محمدامین خالقیار، محمدحکیم احسانی، یعقوب شفق، اسحاقعلی حسینی، نادر سعدی، جواد باهنر، سرور سعادت، محمدایوب شریفی، حاجی یوسف، ضامن بیگ، محمدجمعه، سردار، میر حاجی حسینعلی، میرعلیجان بیگ و قربان اشاره کرد (باهنر: ۱۳۹۸).
منابع: باهنر، جواد. (۱۳۹۸). مصاحبۀ اینترنتی و تلفنی محمدهاشم علیزاده با جواد باهنر. ۲۱ قوس ۱۳۹۸؛ حسینی، اسحاق. (۱۳۹۸). مصاحبۀ تلفنی جواد باهنر با اسحاق حسینی. ۱۸ قوس ۱۳۹۸؛ سعادت، سرور. (۱۳۹۶). مصاحبۀ اینترنتی محمد اکبری با سرور سعادت. ۱۲ حوت ۱۳۹۶؛ شفق، یعقوب. (۱۳۹۶). مصاحبۀ اینترنتی با یعقوب شفق باشندۀ قریۀ اسپوک. ۱۲ سرطان ۱۳۹۶؛ قاموس جغرافیایی افغانستان. (۱۳۳۵). جلد ۱. کابل: انجمن دایرةالمعارف افغانستان؛ مدیریت عمومی امور اجتماعی و انکشافی ولایت دایکندی. (۱۳۹۵). «لیست تثبیت قریهجات برنامۀ همبستگی ملی و اعضای کلیدی شورای انکشافی ولسوالیهای تابعۀ ولایت دایکندی». دایکندی: ریاست احیا و انکشاف ولایت دایکندی.
