بابه /Bâba/
منطقه‌ای در ولسوالی جاغوری ولایت غزنی
مؤلف: محسن شریفی
جلد اول، ویراست دوم
منطقۀ بابه از ناوه‌های ولسوالی جاغوری در ولایت غزنی است. منطقه‌ای نسبتاً بزرگ و هموار است، با فاصلۀ ۱۸ الی ۲۰ کیلومتری در غربِ سنگماشه (مرکز جاغوری) و در شمالِ پاتو، شمال شرقِ هیچه، جنوب شرقِ پشی، در همجواری ولسوالی خاکیران ولایت زابل (احمدی، ۱۳۹۵) و در ۲۷۰ کیلومتری کابل (برهانی، ۱۳۸۸). این منطقه جاغوری را از یک طرف به ولسوالی مالستان و از سوی دیگر به ولسوالی خاکیران وصل می‌کند (جاغوری، بی‌تا). بابه طبق تقسیمات کشوری سال ۱۳۳۵ ش / ۱۹۵۷ م در حکومت درجه سه جاغوری مربوط حکومت اعلای غزنی بوده است (قاموس جغرافیای افغانستان، ۱۳۳۵، ج ۱: ۱۸۹). حدود هفتاد سال قبل بابه از نظر اداری بخشی از ولسوالی مالستان بوده است، اما بعداً جزء ولسوالی جاغوری شد. در زمان شورای انقلابی اتفاق اسلامی افغانستان و حزب وحدت اسلامی افغانستان در دهۀ شصت، ولایت غزنی باختری تأسیس شد. در آن زمان بابه مرکز یکی از ولسوالی های غزنی باختری بود (برهانی، ۱۳۹۹).
دلیل نام‌گذاری: نام منطقۀ بابه از اسم مالک آن «بابه» (رک: بابه، از دستۀ آته از شاخه‌های دای‌میرکشه) گرفته شده است که برادر توأمانِ مسکه بود و هر دو، فرزندانِ «بیو» بوده‌اند. بیو املاک و زمین‌های زیادی داشت. او منطقۀ بابه فعلی و قسمتی از ولسوالی دای‌چوپان به نام تناچوب را به فرزندش بابه داد (امید، ۱۳۹۱). بابه پنج فرزند داشت. امروز دنگه‌های (بخش‌های، قسمت‌های) پنج‌گانۀ شادی خان، دلیل خان، گلا بیگ، نظر بیگ و دوستی که در این منطقه زندگی می‌کنند، منسوب به آن‌هایند (برهانی، ۱۳۸۸). بنا به نقلی دنگه‌های پنج‌گانه عبارت‌اند از شادی، شادی دوست، الله‌یار، جمک و اختیار (غرجستانی، ۱۹۸۹: ۱۸۵). در منطقۀ بابه، جدا از شاخه‌های مربوط به بابه، شاخه‌هایی چون شیرداغ، آزه، درویشان، اسب‌خوجه، مسکه و سادات نیز زندگی می‌کنند (برهانی، ۱۳۹9). گفتنی است که بخشی از شاخه‌های بابه بعد از جنگ‌های سپاه عبدالرحمان خان با هزاره‌ها در سال‌های ۱۳۰۹ تا ۱۳۱۲ ق / ۱۸۹۱ تا ۱۸۹۴ م، آواره یا قتل عام شده‌اند. آنان در دو طرف رود ارغنداب (دوآبی قسمت‌های بالای داره زندگی می‌کردند. این مناطق به پشتون‌های بنگش، تره‌کی و خروتی که آن زمان کوچی و خانه‌به‌دوش بودند، داده شد (فرهنگ، ۱۳۸۰: ۱۰۶).
این منطقه کوهستانی است و اطراف آن را کوه‌های خاکریز، بلاق‌آهنگر، خام‌سنگ، گیرو، کوه بلند پایگاه (یخک) همچون دیواری محاصره کرده است. تنوع جغرافیایی و تغییرات فصلی در این منطقه زیاد است، از گرم‌ترین نقطۀ آن که تاک و تیلوم است تا سردترین نقطۀ آن که بلاق‌آهنگر و تاخُم است. در تاک و تیلوم که مسیر عبور دریای سنگماشه (ارغنداب) است، هوا چنان گرم است که میوۀ توت در اواخر برج ثور می‌رسد، در حالی که در بلاق‌آهنگر و تاخُم، تا اواسط برج سرطان توت کم‌کم رنگ و مزه می‌گیرد. به همین دلیل گفته می‌شود که گرم‌ترین و سردترین نقاط جاغوری هر دو در قلمرو جغرافیایی بابه قرار گرفته است (امید، ۱۳۹۱).
قریه‌های بابه عبارت‌اند از گنبد، ناوه، گیرو، کته‌سنگ، رای‌رامه، شیخ چوغن، بلاق‌آهنگر، بازار، مرغ‌دولانه، تایلوم، لوطان و درازقول (ناصری، ۱۳۹۷، ج ۱: ۱۶۸). این منطقه حدود هشت ملّابستی دارد که عبارت‌اند از ۱. اولب آب، شامل قریه‌های لوطان، علی‌آباد، سفیدسنگ، تاخم، جاشه، رای‌رامه، ازخُوجه؛ ۲. ناوه، شامل قریه‌های ناوگو، شل‌بنگ، ولی‌خان، قرلوخ، چهل‌خانه، کته‌سنگ، غود و میزرالی، چال پایین، میطه، زردالو؛ ۳. شیخ چوغن و بلاق آهنگر؛ ۴. گنبد شامل قریه‌های چال بالا، چمبر، قاشلوخ، دی، واری مرغ، بلنه آغیل؛ ۵. تاخم درویشان، شامل قریه‌های تاخم، کویگگ؛ ۶. گیرو، شامل قریه‌های قول درویش، میدان، سیاه نوُر، گوشه، حاجی مراد؛ ۷. پاسِ کوتل، مرغ‌دولانه، جیجیگه؛ ۸. تایلوم، تاگ، تاخم، سبزسنگ (احمدی، ۱۳۹۵). هر یک از ملابستی‌های مذکور به ترتیب ۱۵۰، ۱۶۰، ۷۰، ۷۰، ۱۰۰، ۷۰، ۴۰ و ۶۰ خانه جمعیت دارد (ناصری، ۱۳۹۷، ج ۱: ۱۶۸).
بابه خاک حاصلخیزی برای زراعت و میوه دارد. محصولات زراعتی آن عبارت‌اند از گندم، کچالو، شلغم، زردک، پیاز، جو، جواری، لوبیا، نخود، مُوْشُنْگ، عدس، شَخَل و کلول و سبزیجات آن شامل مُلی، کاهو، گندنه، پیاز، بادرنگ، نعنا، گشنیز، شاهی، ریحان و میوه‌جات آن شامل زردآلو، توت، شفتالو، سیب و انواع انگور و میوه‌جات خشک آن از قبیل کشتۀ شیرین، کشمش، انجیر، توت خشک، انواع شکرپاره و محصولات حیوانی مثل شیر گوسفند، شیر گاو، قروت، دوغ، روغن زرد است. همچنین مناطقی مثل تایلوم، تاک، تاخم و درازقول بسیار زیبا و دیدنی است و سالانه افراد بسیاری از آن مناطق بازدید می‌کنند (احمدی، ۱۳۹۵).
بابه یک کلینیک دارد که در بازار بابه واقع شده است. بازار بابه ۹۰۰ الی ۱۰۰۰ باب دکان دارد. دو پوستۀ امنیتی، یک پوستۀ پلیس اربکی، چهار هوتل و مسافرخانه و همچنین دو باشگاه ورزش رزمی دارد (همان).
بابه چهار لیسه دارد: لیسه‌های پسرانه و دخترانه، لیسۀ «امام علی» مرغ‌دولانه و لیسۀ مختلط برادران سروری تایلوم. همچنین یک مکتب ابتداییه در تاخم درویشان دارد (همان).
مدرسۀ علوم دینی منطقۀ بابه «خاتم‌الانبیا» است و آن را حاجی وثوقی در سال ۱۳۴۹ ش تأسیس کرد (برهانی، ۱۳۸۸). این مدرسه در ۱۳۷۵ ش با همکاری جمعی از علمای دینی و کمک مردم منطقه در سه طبقه تجدید بنا شد (حسن‌زاده، ۱۳۹۰: ۳۵۷). در بازار بابه، مسجد و کتابخانۀ عمومی «امام صادق» وجود دارد که محل برگزاری نماز جمعه است (برهانی، ۱۳۸۸).
منطقۀ بابه جزء اولین مناطق جاغوری بود که مردم آن در برابر حکومت حزب خلق و نیروهای شوروی به مخالفت برخاستند و ۱۷ نفر از متنفذان و اربابان از سوی حکومت بازداشت شدند و سپس به قتل رسیدند. بابه در منطقۀ جاغوری با تیم‌های فوتبال و والیبال خود شناخته می‌شود و تیم عقاب آن بیش از دو دهه سابقه دارد (همان).
از افراد مشهور آن می‌توان محمدعلی علی‌زاده (نمایندۀ مردم در ولسی‌جرگه)، محمدعظیم احمدی (فعال اقتصادی)، طالب حسین (نخستین هزاره عضو پارلمان ایالتی بلوچستان پاکستان)، محمدجواد برهانی، محمدعارف جعفری، اخلاقی گنبد، بوستان مجاهد، رضابخش قریه‌دار، عوض معاون، علی‌ظفر بابه، ضیا ساحل (هنرمند)، دلشاد (هنرمند)، نوروزعلی محقق، عبدالخالق همت (سروری، ۱۳۸۷) و طاهره فراسو را نام برد (فیاض، ۱۳۹۳: ۲۱۷).
منابع: احمدی. روح‌الله (۱۳۹۵). «بابه شناسی: معلومات کامل دربارۀ بابه». وبلاگ بابه جاغوری. بازبینی ۵ ثور ۱۳۹۷.babajaghori.blogfa.com؛ امید، غلام‌رضا. (۱۳۹۱). «قریۀ بابه جاغوری». وبلاگ اگر به یاد جاغوری افتادی. بازبینی ۳ ثور ۱۳۹۷. http://0797525627.blogfa.com؛ برهانی. (۱۳۸۸). «معرفی مراکز دینی و فرهنگی در بابه». سایت جاغوری یک. (بازبینی ۳ ثور ۱۳۹۷). jaghori1.com؛ برهانی، محمدجواد. (۱۳۹۹). «یادداشت بر مدخل بابه». ارسال شده به دفتر دانشنامه، جوزای ۱۳۹۹؛ حسن‌زاده، غ. علی. (۱۳۹۰). آشنایی با حوزه‌های علمیۀ شیعیان افغانستان. قم: دارالتفسیر؛ سروری، حبیب. (۱۳۸۷). «گفتگو با شاعر توانا عبدالخالق همت بابه». سایت جاغوری یک. (بازبینی ۳ ثور ۱۳۹۷). jaghori1.com؛ غرجستانی، محمدعیسی. (۱۹۸۹). تاریخ هزاره و هزارستان. کویته: شورای فرهنگی اسلامی افغانستان؛ فرهنگ، سیدمحمدحسین. (۱۳۸۰). جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی شیعیان افغانستان. قم: مؤسسهٔ آموزشی و پژوهشی امام خمینی؛ فیاض، محمدحسین. (۱۳۹۳). شعر امروز غزنی. تهران: مؤسسۀ فرهنگی اکو؛ قاموس جغرافیایی افغانستان. (۱۳۳۵). جلد ۱. کابل: انجمن آریانا دائرةالمعارف؛ ناصری داوودی، عبدالمجید (۱۳۹۷). سیمای جاغوری؛ جایگاه، جمعیت و سیاست. جلد ۱. کابل: مؤسسه فرهنگی خدماتی فانوس.
