باغچه خدایی/Bâğĉa_Xodâyi/
قریه‌ای در ولسوالی بلخاب ولایت سرپل
مؤلف: حسین رهیاب (بلخی)
جلد اول، ویراست دوم
قریۀ باغچه خُدایی در یکی از دره‌های منطقۀ شاخْدار ولسوالی بلخاب ولایت سرپل قرار دارد. در ابتدای این درۀ طولانی که به «اِیلْ‌دَراز» مشهور است، قریۀ باغچه خدایی و در قسمت بالای آن قریۀ ایل‌دراز واقع شده است. باغچه خدایی از شمال با قریۀ خُرماتَخت، از شمال‌شرقی با قریۀ ایل‌دراز، از جنوب و جنوب شرقی با منطقۀ بند دُم و از غرب با رودخانۀ بلخاب ارتباط دارد. فاصلۀ قریه با تَرْخُوج، مرکز بلخاب، حدود ۲۰ کیلومتر است (رضوانی، غلام‌حیدر، ۱۳۹۶).
جمعیت قریۀ باغچه خدایی بیش از ۱۰۰ خانوار است. اهالی قریه از لحاظ قومی هزاره هستند و به طوایفی چون بدل، ساحل و حاجت تقسیم می‌شوند (همان).
باغچه خدایی آب و هوای مناسبی دارد که موجب تنوع زیستی و محیطی قریه شده است. وجود انواع گیاهان، حیوانات، درختان و میوه‌ها در دره‌ای که دو سمت آن را دو کوه بلند احاطه کرده، از آن منظره‌ای دیدنی ساخته است. به همین دلیل این محل به «باغچه خدایی» مشهور شده است (همان).
زراعت یکی از منابع مهم درآمد مردم قریه است. بیشتر زراعت مردم قریه للمی است که حاصل آن گندم، جو و برخی محصولات دیگر است. کشت محصولات جالیزی نیز در این منطقه رونق دارد. تربوز، خربزه، بادنجان سیاه، بادنجان رومی، بامیه، بادرنگ، کچالو و قَلَمفُور (فلفل) از محصولات باغچه خدایی است (رضوانی، حبیب‌الله، ۱۳۹۶).
باغ‌داری در منطقۀ باغچه خدایی قدمت زیادی دارد. در این قریه انواع درختان میوه‌دار مانند چهارمغز، انواع انگور، شفتالو، زردآلو، بادام، انواع سیب، انواع آلو (از جمله آلو لُکک)، امرود، بهی و سنجد وجود دارد (همان).
قبلاً مال‌داری یکی از منابع مهم درآمد مردم قریه بود و گله‌های بزرگ گوسفند و بز در قریه وجود داشت؛ اما فعلاً بیشتر مردم در حد ضرورت از مال نگهداری می‌کنند (رضوانی، غلام‌حیدر، ۱۳۹۶).
در این اواخر بازاری با حدود ۳۰ دکان در دهن درۀ باغچه خدایی شکل گرفته و موجب شده است که سوداگری در بین مردم رواج و توسعه یابد. این بازار محل داد و ستد مردم قریه‌های ایل‌دراز، باغچه خدایی، خُرماتَخت، خَم‌چنار و مناطق اطراف شاه‌مردان است (رضوانی، حبیب‌الله، ۱۳۹۶).
در این منطقه حرفۀ آهنگری متداول است. بخاری، تبر، تیشه و برخی وسایل دیگر آهنی در قریه ساخته می‌شود. همچنین برخی از افراد در محل به تعمیر دستگاه‌های مولد برق اشتغال دارند (همان).
زنان قریه در بافندگی مهارت دارند. در این قریه گلیم‌بافی، قالین‌بافی، بافت جوراب‌های پشمی، دستکش، گردن‌پیچ، دسترخوان و برخی دیگر از صنایع دستی رایج است (رضوانی، غلام‌حیدر، ۱۳۹۶).
در این منطقه دو آسیاب آبی و شش دستگاه مولد برق آبی وجود دارد که برق مصرفی تمام مردم قریه را تأمین می‌کند (همان).
قریه راه موتررَو به قریه‌های اطراف دارد. در چند سال اخیر در دهن باغچۀ خدایی، در نزدیکی بازار یک کلینیک نیز تأسیس شده که موجب افزایش تردد مردم به این منطقه شده است (همان).
در قریۀ باغچه خدایی هنوز مکتب وجود ندارد و دانش‌آموزان قریه برای سواد‌آموزی به مکاتب قریه‌های همجوار می‌روند (همان).
بَلْدَرْغُوْ، آردُمَک، پُودینَه، نیزار، رِشْقَه، شَفتَل، پَلَنَه، غِیْغُوْ، مُرغَمْبِی، تَتْکی، گوک، کَدوگَک، خشخاش کوهی، پیاز کوهی، زیرَه، اُستُق، اُشْلان، فَلار، قاف و رَو (گیاهی که از آن انگوزه به دست می‌آید) از گیاهان این قریه است. در گذشته کوه‌های منطقه دارای جنگل طبیعی بوده و درختان اَرچه، سُلْبِیْ/ شُلْبی، غوش، چَاکَه و برخی دیگر از انواع درختان کوهی در آنجا وجود داشته است. به مرور زمان و بر اثر استفادۀ مداوم، درختان جنگلی نابود شده است (رضوانی، حبیب‌الله، ۱۳۹۶).
گرگ، آهو، روباه، شغال، شغور، خرگوش و پرندگانی چون باز، کبک، عقاب، کبوتر، شوشو، زاغ، کلاغ، چُمچُوق، مرغابی و لک‌لک حیات وحش منطقه را تشکیل می‌دهند (همان).
متنفذان محلی از گذشته تا کنون عبارت‌اند از حاج حسین (معروف به حاج حسین دهن باغ)، علی‌حسن کربلایی، حاج معصوم، حاج میرزا، حاج سخی‌داد، محمد رسولی، موسی هدایت، محمد‌علی هدایت و ناظر‌حسین رضوانی (رضوانی، حبیب‌الله، ۱۳۹۶؛ رضوانی، غلام‌حیدر، ۱۳۹۶).
منابع: رضوانی، حبیب‌الله. (۱۳۹۶). «یادداشت‌های شخصی رضوانی دربارۀ قریۀ باغچۀ خدایی». چاپ نشده؛ رضوانی، غلام‌حیدر. (۱۳۹۶). مصاحبۀ حضوری حسین رهیاب با غلام‌حیدر رضوانی. مشهد. ۱۸ سنبله ۱۳۹۶.
